چالش ها و فرصت ها بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس ...

چالش ها و فرصت ها بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس ... چکیده پس از جنگ جهانی دوم، و با استقلال مستعمره ها و فروپاشی حکومت عثمانی، تعداد کشورهای نوظهور در عرصه جهانی افزایش یافت و کشورهای جدیدی به استقلال رسیدند، کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس نیز بعد از این دوره به وجود آمدند. با توجه به این که در نظم نوین جهانی کنونی کشورها برای پیشبرد منافع ملی واهداف خود نیازمند روابط نزدیک به خصوص در سطح منطقه ای هستند، به ویژه اینکه شورای همکاری به دلیل پوشش دادن تمامی حوزه جنوبی کشور و مسایل استراتژیکی – سیاسی و اقتصادی برای ایران اهمیت وافری دارد. بنابراین شناخت فرصت ها و چالش ها تاثیر گذار بر روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا نقش مهمی در درروابط دو طرف و پیشبرد اهداف و تامین منافع ملی دارد . ما در این پژوهش به بررسی چالش ها و فرصت های موثر در روابط بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس می پردازیم. واژگان کلیدی: چالش، فرصت، شورای همکاری خلیج فارس، منطقه، منافع ملی فهرست مطالب فصل اول: کلیات تحقیق. 5 بیان مسئله. 1 ادبیات و پیشینه تحقیق. 3 اهداف تحقیق. 5 سوالات تحقیق. 5 فرضیات تحقیق. 5 متغیرها. 6 مفاهیم و شاخصهای تحقیق. 6 روش تحقیق. 7 روش گردآوری داده ها. 7 سازماندهی تحقیق. 7 فصل دوم: چارچوب نظری. 8 بخش اول: همگرایی و واگرایی. 9 انواع همگرایی. 12 مفروضههای همگرایی. 13 بخش دوم: نظریات همگرایی. 14 الف: فدرالیسم. 14 ب: کارکردگرایی. 16 ج: نوکارکردگرایی. 19 د. نظریههای ارتباطی. 22 منطقه گرایی. 24 معیارهای منطقه گرایی. 25 1-درجه انسجام اجتماعی:. 25 2-انسجام اقتصادی:. 26 3-یکپارچگی سیاسی:. 26 4-انسجام سازمانی. 26 انگیزههای همگرایی منطقهای. 27 نظریه همگرایی منطقهای کانتوری و اشپیگل. 28 نظریه وابستگی متقابل:. 30 فصل سوم: فرصت ها بین ایران و شورا. 33 بخش اول: روابط ایران و شورا. 34 بخش دوم: فرصتها و زمینه های همگرایی. 37 1-وضعیت ژئو استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز عامل همگرایی. 37 2- عوامل اقتصادی:. 39 2-1همکاریدرزمینه‌هاینفتوگاز. 43 3- همکاری جهت حفظ محیط زیست خلیج فارس. 46 4-همکاری در زمینة کشاورزی. 49 5-همکاری در زمینه دریایی و خدمات کشتیرانی. 50 6- نزدیکی و مشترکات جغرافیایی:. 50 7-نقش اقتصادی و ارتباطی تنگه هرمز. 51 8-بحران آب و لزوم همکاری منطقه‌ای. 52 10-همکاری در زمینه شیلات و ماهیگیری. 55 11-همکاری‌های صنعتی و فنی. 56 12-همکاری در زمینة حمل و نقل. 56 13-توسعه اشتراکی مخازن نفت و گاز مشترک. 57 14-نقش ارتباطی:. 57 فصل چهارم: چالش ها بین ایران و شورا. 62 1-اختلاف ایدئولوژیک(داخلی-فرهنگی). 63 1-1تفاوت ساختارهای قومی و مذهبی:. 63 1-2- ناسیونالیسم:. 64 2-اختلافات داخلی(سیاسی، اقتصادی، امنیتی):. 65 2-1-برداشت‌های متفاوت از امنیت. 65 الف-دیدگاه جمهوری اسلامی ایران. 65 ب-دیدگاه اعراب حوزة جنوبی خلیج فارس. 66 ج-سیاست امنیتی مشترک غرب و شورای همکاری خلیج فارس. 67 د-گسترش خرید های تسلیحاتی. 69 2-2-منازعات مرزی سرزمینی(ادعای امارات نسبت به جزایر ایران! ). 71 2-3-مکمل نبودن اقتصاد منطقه:. 73 2-4-برنامه هسته‌ای ایران. 74 2-4عراق و روابط ایران و شورا. 83 2-5-مسئله فلسطین و روند صلح خاورمیانه. 88 فصل پنجم: بیداری اسلامی و روابط ایران و شورا. 90 1- تحولات بحرین در سال 2011. 91 1- 1- عوامل شکل‌گیری اعتراضات. 92 1-2-سیاستهای شورای همکاری خلیج فارس در قبال بحرین. 94 الف- حضور نیروهای سپر جزیره در بحرین:. 96 ب-الحاق. 97 2-بحران سوریه. 98 2-1دلایل شروع بحران. 98 الف-عوامل درونی. 98 ب: عوامل خارجی. 101 *عوامل فرامنطقه ای. 107 1-اهمیت خلیج فارس به عنوان عامل ایجاد بحران:. 108 2-حضور آمریکا در منطقه. 112 3-تقابل ایران و آمریکا در منطقه. 116 4-اقدامات یکجانبه آمریکا علیه ایران. 118 5-اروپا. 118 دیدگاههای جمهوری اسلامی ایران و شورای همکاری در قبال تحولات:. 119 منابع فارسی. 128 فصل اول کلیات تحقیق بیان مسئله خلیج فارس یکی از مناطق مهم بین المللی و سوق الجیشی جهان است که به وسیله تنگه هرمز با دریای عمان و اقیانوس هند مرتبط می شود. این موقعیت جغرافیایی در طول تاریخ نقش ارتباطی و بازرگانی مهمی را در میان اروپا، جنوب و جنوب شرقی آسیا به عهده داشته است. پیدایش نفت در حوزه های نفتی و فلات قاره این منطقه از جهان همزمان با حاکمیت انگلستان بر خلیج فارس بود و به عنوان ماده اصلی موتور صنایع، محرکه حمل و نقل در اروپا به کارآمد. این موجب افزایش اهمیت این منطقه در جهان شد، به طوری که منافع حیاتی، نظامی و اقتصادی آمریکا و غرب نیز در حال حاضر وابسته به دستیابی آزادانه به عظیم ترین منافع نفتی در این منطقه می باشد. کشورهای نزدیک به هم از نظر جغرافیایی غالبا ارتباط سیاسی دو جانبه را شکل می دهند و سیاست خارجی آن­ ها به شدت از همسایگانشان تاثیر می­پذیرد. این تاثیرپذیری بیشتر بر اساس وضعیت طبیعی، ماهیت ارتباطات، و ساختار روابط بین آن ­ها شکل می­گیرد. بنابراین ویژگی­های مشترک جغرافیایی زیرساخت رفتارهای همگرایی منطقه ای را تشکیل می ­دهد(حافظ نیا، 1383: 73-61). این زمینه ها نوعی همگرایی منطقه ای را به وجود می­آورد و به معنای درهم آمیزی اقتصادی، سیاسی و استراتژیک کشورها در منطقه که زمینه یکپارچگی است را فراهم می­کند. در چنین منطقه ای چنانچه چند قطب مدعی قدرت وجود داشته باشد بیشترین رقابت بین قطب­هایی شکل می­گیرد که از توازن نسبی ژئوپلیتیک برخوردارند. چنانچه این رقابت­ها عمیق شده و مانع از مصالح منطقه ای شود، منافع منطقه ای کشورها را با چالش مواجه ساخته و کارکردهای موثر آن را تضعیف می­کند. در منطقه غیر منسجم ساختاری که تضادها و تعارض ها گسترش می یابند، هر چند روابط دوجانبه در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ممکن است بین اجزا وجود داشته باشد، ولی الگوهای مناقشه گسترش یافته و فضای بحرانی بر منطقه حاکم می­شود. در این گونه مناطق شکاف­های ایجاد شده بین اجزا و دولت­های منطقه ای فرصت های مناسبی را برای بازیگران مداخله گر منطقه ای و فرامنطقه ای فراهم می کند. بر هر اندازه نظام های منطقه ای انسجام و قدرت بیشتری داشته باشند، میزان مداخله فاکتورهای فرامنطقه ای کمتر و ستیز نیز ضعیف تر می­شود. منطقه خلیج فارس با امکانات اقتصادی و ژئوپلیتیکی شگرفی که دارد، نمی­تواند نسبت به چالش­های حیاتی موازنه های ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی نادیده انگاشته شود. حداقل دو نیروی اصلی ایجاد اتحاد میان کشورهای هم کرانه در خلیج فارس را تشویق می­کند: اول شرایط تازه جهانی که گروه بندی منطقه ای را تکلیف می­کند و دوم ضرورت­های منطقه ای که اولویت منافع ملی و منطقه ای بر مصالح ژئوپلیتیک قدرت ­های فرامنطقه ای را مطرح می کند(مجتهدزاده، 1378: 38). موقعیت خلیج فارس به گونه ای است که این منطقه را به محل تلاقی نیروهای متضادی بدل ساخته است. وجود فرقه های عمده شیعه و وهابی در ایران و عربستان عامل پیدایش و تقویت ایدئولوژی های متعارض بنیادگرا و ناسیونالیست قومی در منطقه شده است، که زمینه واگرایی را فراهم می کند. تحولات بزرگ سال های اخیر در سطح منطقه و وجود اشتراکات بین ایران و کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس به ویژه پس از سقوط طالبان و صدام حسین در عراق، گام برداشتن به سوی همکاری متقابل در جهت مسایل مهم منطقه ای همراه با رفع عوامل تنش زا و احساس اعتمادسازی میان دو کشور می­تواند چارچوب مشخصی را برای همگرایی منطقه ای ارایه دهد. علی رغم مشترکات فرهنگی و مجاورت جغرافیایی کشورهای منطقه خلیج فارس و نیز اقدامات سیاسی و دیپلماتیک متعدد این کشورها، برای حسن همجواری و همکاری، عوامل و موانع متعددی سبب واگرایی آن ها در ابعاد سیاسی و اقتصادی گردیده است. دیدگاههای ایران در مورد عدم دخالت قدرت های بزرگ در منطقه، و نقطه نظر عربستان که در جستجوی امنیت منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، از طریق قدرت های فرامنطقه ای بوده است، نگرش های متفاوتی را در موضع طرفین باعث شده است. در این پژوهش عواملی که باعث همگرایی بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از جمله فرصت های تجاری، همکاری های فنی و همچنین عوامل واگرا از جمله های ایدئولوژی حاکم بر این کشورها، دیدگاه کشورها در مورد امنیت منطقه، بحران هسته ای و... را مورد بررسی قرار می­دهیم. به همین منظور ضمن اینکه معتقدیم زمینه های همگرایی زیادی بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس می­توان یافت، از این زمینه ها می توان به اقتصاد نفتی، جغرافیای مشترک و.. اشاره کرد، متغیرهایی که در قالب نظریات و مکاتب کارکردگرایی و نوکارکردگرایی به آن پرداخته شده است، عوامل چالش زایی نیز وجود دارد که منجر به واگرایی این کشورها می شود که بیشترین تاثیر را بر روابط دارند. ادبیات و پیشینه تحقیق پیرامون موضوعات مربوط به خلیج فارس کتب و مقالات متعددی نوشته شده است. در اینجا به بعضی از این منابع اشاره می­کنیم. *کانون­های بحران در خلیج فارس: دکتر اصغر جعفری ولدانی از جمله اساتیدی است که کتاب­های متعددی در این زمینه نوشته است. وی در این کتاب به بررسی موضوعات مناقشه برانگیز در خلیج فارس مثل اختلافات ارضی و مرزی در کشورهای این حوزه و همچنین در مورد اختلافات و ادعای امارات نسبت به جزایر سه گانه را مورد بررسی قرار داده است. در این تحقیق سعی شده که به صورت مفصل علاوه بر این چالش­ها به چالش ها و واگرایی های اخیر نیز بپردازیم. *الگوهای اعتماد سازی در منطقه خلیج فارس طاهره ابراهیمی فر، در این کتاب به بررسی اعتماد سازی ضرورت و موانع آن پرداخته است. کتاب در هشت فصل به بحث و نتیجه گیری و ارائه راهکار برای ایجاد اعتماد بین کشورهای منطقه اشاره می­کند. ولی این کتاب در برگیرنده تمام مولفه­ها نمی باشد، و بیشتر به عوامل منطقه­ای تاکید دارد و عوامل فرامنطقه­ای را مورد مطالعه قرار نداده است. در این پژوهش سعی شده است تا به صورت جامع به بررسی عوامل مختلف در بعد منطقه­ای و فرامنطقه­ای بپردازیم. *مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران، این کتاب توسط بهمن نعیمی ارفع به رشته تحریر درآمده و این اثر صرفا به بحث زمینه شکل گیری، اهداف، محدودیت ها و سیاست های شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران و عراق پرداخته است. در این تحقیق نه تنها به این موضوعات پرداخته شده بلکه به طور جامع این مسایل را بررسی می کنیم و آثار آن را در روابط آن می سنجیم. *خلیج فارس و مسابل آن، که توسط همایون الهی نگاشته شده است. این کتاب سوابق حضور ایران در خلیج فارس را بررسی کرده است. همچنین در این کتاب به بررسی زمینه های مداخله کشورهای غربی در منطقه پرداخته و به چگونگی تشکیل شورای همکاری خلیج فارس نیز اشاره دارد. ولی در این کتاب به بررسی علل و عوامل واگرایی و همگرایی بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس نپرداخته است که در این پژوهش با آن اشاره می شود. کتاب های مذکور به بررسی روابط بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس بپردازد. کتاب های مذکور جزء بهترین کتاب ها در زمینه مناسبات ایران و شورا هستند. لذا در این پژوهش سعی شده، علاوه بر بیان عوامل موثر اشاره شده در این کتاب ها، عوامل موثر در روابط طرفین که در این منابع اشاره نشده، در یک جلد در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. اهداف تحقیق در این تحقیق سعی شده است عوامل مختلفی که موجب به وجود آمدن چالش در روابط دو طرف­ می شود به طور مفصل و جامع مورد بحث قرار گیرد.همچنین به بررسی علت یا عوامل واگرایی کشورهای منطقه می پردازیم. وجود اختلافات سیاسی حاد و تعارض منافع ملی که همه مسایل را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین سعی شده با اشاره به فرصت­های موجود در همگرایی این کشورها، بتوان از فرصت ها برای همگرایی و از بین بردن چالش ها و یا حداقل کمرنگ کردن تاثیر این چالش ها بر روابط دو طرف را مورد استفاده قرار داد. سوالات تحقیق سئوال اصلی چالش­ها و فرصت­ها­ی موثر در روابط جمهوری اسلامی ایران و شورای همکاری خلیج فارس چه عواملی می باشد؟ سوالات فرعی: *تحولات بیداری اسلامی چه نتایجی در به وجود آمدن چالش و فرصت بین ایران و کشورهای جنوبی حوزه خلیج فارس دارد؟ *نقش متغیرهای فرامنطقه ای چه سهمی از این چالش و فرصت را به خود اختصاص می­دهند؟ فرضیات تحقیق فرضیه اصلی وجود چالش­ها (اختلافات ایدئولوژیک، تفاوت در ساختار قدرت و...) و همچنین وجود فرصت­ها(همکاری در زمینه انرژی، تجارت و...) تاثیر مهمی بر روابط بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس دارد. فرضیات فرعی *مداخله قدرت­های فرامنطقه ای به عنوان چالش در روابط طرفین تلقی می­شود. *تحولات بیداری اسلامی(بحرین، سوریه) از عوامل چالش زا در مناسبات آن­ها می­باشد. متغیرها متغیر مستقل چالش­ها و فرصت­های موثر بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس متغیر وابسته مناسبات و روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس مفاهیم و شاخص­های تحقیق چالش: چالش در لغت به معنی مبارزه طلبی و رقابت کردن می­باشد و بیان کننده وضعیتی است که دو کشور با یکدیگر از پیش اختلاف دارند و یکدیگر را تهدید می­کنند. چالش در مقابل تنش است یعنی دو کشور با یکدیگر از قبل روابط ناسازگاری دارند. وجود اختلاف قبلی سبب بروز چالش می­شود و طرفین یکدیگر را به اقدامات دیپلماتیک و نظامی تهدید می­کنند(جعفری ولدانی، 17، 1388)، البته تهدید حتما به درگیری ختم نمی شود. چالش به معنی کشمکش، تناقض و مشکلاتی اشاره دارد که معمولا در مورد مشکلات بزرگ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یک ملت، یا یک دولت با دولت دیگر به کار می­رود. فرصت: زمینه ­های مشترکی که باعث افزایش مناسبات دو طرف و ارتقا همکاری در زمینه­های مختلف می­شود. همگرایی: کانون توجه این نظریه فرایندی است که طی آن وفاداری از جانب یک مرکز(دولت) به جانب مرکز یا مراکز دیگری معطوف می­گردد. به طور کلی به اعتقاد این نظریه پردازان کشورها هنگامی رفتار همگرایانه در پیش خواهند گرفت که پیش بینی کنند با فرصت ها و تسهیلات مشرکی روبرو خواهند بود، و همچنین به توانایی در درونی سازی فرایند همگرایی بستگی دارد(دوئرتی و فالتزگراف، 1372، 670) واگرایی: به معنی از بین رفتن وحدت و یکپارچگی می باشد. همچنین به معنای تجزیه شدن نیز می باشد که عوامل مختلف سیاسی، فرهنگی، فرامنطقه ای و... در آن دخیلند. بیداری اسلامی: به مجموعه تحولاتی گفته می شود که ابتدا از تونس شروع شد و با سقوط بن علی حاکم این کشور به دیگر کشورهای عربی از جمله مصر، لیبی، بحرین و... سرایت کرد. در اکثر این کشورها تحولات مذکور موجب سقوط دیکتاتوری های حاکم شد. روش تحقیق روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد روش گردآوری داده ها روش کتابخانه ای و منابع اینترنتی سازماندهی تحقیق تحقیق در پنج فصل سازماندهی شده است، که شامل: فصل اول کلیات تحقیق، فصل دوم چارچوب نظری و رهیافت تئوریک تحقیق، فصل سوم فرصت های موجود در روابط کشورهای مذکور و فصل چهارم نیز به چالش هایی که نقش واگرایانه در روابط دارند را مورد بررسی قرار داده ایم. در فصل پنجم نیز تحولات اخیر خاورمیانه(بهار عربی) و نقش و تاثیری که بر روندهای موجود بین جمهوری اسلامی ایران و شورای همکاری خلیج فارس داشته است را توضیح داده ایم. دریافت فایل چالش ها و فرصت ها بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس ...