روابط ایران روسیه درزمینه توسعه انرژی اتمی درایران...

روابط ایران روسیه درزمینه توسعه انرژی اتمی درایران... چکیــده : روابط ایران و روسیه (اتحاد جماهیر شوروی سابق) قبل از انقلاب اسلامی تحت تاثیر جنگ سرد بوده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دوران جنگ تحمیلی عراق همچنان توسعه نیافت لیکن پس از فروپاشی شوروی روابط دو کشور رو به توسعه گذاشت و در زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و حتی هسته‌ای گسترش یافت. روسیه طی قراردادهای دو جانبه با ایران متعهد گردید نیروگاه اتمی بوشهر را به عنوان نماد روابط هسته‌ای دو کشور تکمیل و راه‌اندازی نموده و سوخت هسته‌‌ای آنرا تامین نماید.گروهی از کارشناسان با توجه به پیشینه سیاسی روسیه در قبال ایران در سده های گذشته، امید به همکاری با این کشور در زمینه های مختلف و بویژه موضوعات مورد اختلاف با غرب مانند همکاری مسالمت آمیز هسته‌ای بخصوص تکمیل نیروگاه بوشهر را امری غیرعملی و اقدامی بیهوده تلقی می کنند که به سر منزل مقصود نخواهد رسید. از طرف دیگر این سئوال مطرح است آیا کشور دیگری حاضر به همکاری با ایران برای دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته‌ای بود؟ از سویی دیگر علاوه بر ایران، روسیه نیز طی سالهای گذشته بدلیل همکاریهای اتمی با ایران تحت فشار دیپلماسی ایالات متحده بوده است و روسیه نیز مقاومت هایی در مقابل فشارهای غرب و تحریمهای بین‌المللی علیه ایران از خود نشان داده است.با بررسی توصیفی وقایع، این نتایج حاصل گردید که به جز روسیه، هیچ کشور دیگری اراده سیاسی برای این همکاریها با ایران نداشت و روسیه علیرغم فشارهای آمریکا هرچند با تاخیر و درج شرایط جدید در توافقات قبلی و تحمیل هزینه های هنگفت به ایران نسبت به انجام این تعهدات اقدام نمود و البته این امر برخاسته از منافع استراتژیک روسیه می باشد. واژگان کلیدی: انرژی اتمی، سلاح هسته‌ای، استراتژی، روسیه، ایران. مقدمــه : مهمترین مسئله قرن گذشته و حاضر بحث انرژی می باشد. منابع انرژی در جهان به دو گروه قابل تجدید و غیرقابل تجدید تقسیم می‌شوند منابع قابل تجدید شونده از نظر تئوری، همیشگی و پایدار هستند و منابع غیرقابل تجدید در جریان بهره برداری از بین می‌رود و یا حداقل به حدی نقصان حاصل می نماید که بازسازی آن صرفه اقتصادی ندارد. اکثر منابع غیرقابل تجدید از نوع کانی هستند که نفت و گاز از این دسته می باشد که پس از یک دوره زمانی بسیار طولانی مدت می‌تواند احیا شود. منابع نفت و گاز جهان رو به اتمام است و بشریت برای ادامه زندگی به دنبال انرژی پایدار و همیشگی است. با توجه به رشد و گسترش چشمگیر مصرف انرژی در جهان و محدود بودن منابع انرژیهای فسیلی و پیش بینی پایان یافتن آن در آینده، دستیابی به انرژی های جایگزین برای تضمین پایداری و تامین انرژی ضروری و حیاتی است. تسلط کشورهای صنعتی بر این تکنولوژی و استفاده از آن به موازات سوخت های فسیلی این امکان رابرای آن ها فراهم می‌آورد که با پایان رسیدن منابع فسیلی، بدون بروز هیچ گونه نگرانی انرژی های مصرفی مورد نیاز خود را از طریق سوخت‌های هسته‌ای دائمی تامین کنند. در مقابل اگر کشورهای جهان سوم نتوانند در سال های آتی به این تکنولوژی دست یابند با بحران دشوار و بزرگی مواجه خواهند بود. با توجه به گامهایی که قبل از انقلاب اسلامی در ایران در قالب برنامه توسعه بنیه انرژتیک کشور در خصوص استفاده از انرژی هسته‌ای برداشته شده بود اقداماتی برای به ثمر نشاندن و تکمیل پروژه های در دست ساخت که پس از انقلاب و بخصوص بدلیل شرایط جنگ تحمیلی عراق راکد و معوق مانده بود صورت گرفت بویژه آنکه کشور، مبالغ زیادی در این مورد خرج و هزینه های زیادی نیز متحمل شده بود. در شرایط حاصل از فروپاشی شوروی سابق، امکان عقد قرارداد با روسیه برای احداث نیروگاه بوشهر پدید آمد. هر چند توافقات اولیه همکاری اتمی دو کشور گسترده بود لکن تحت فشار دیپلماسی ایالات متحده این همکاری به احداث نیروگاه اتمی بوشهر بعنوان سمبل همکاری دو کشور محدود شد. در روابط روسیه و آمریکا از اواسط دهه 1990 مسئله حادتری از همکاری روسیه و ایران و بطور اخص در زمینه انرژی اتمی وجود نداشته و همواره چون خاری در روابط روسیه و آمریکا باقی مانده است. برخی کارشناسان حتی به بررسی همکاری روسیه و ایران به عنوان «بهترین دستگاه سنجش موقعیت روابط روسیه و آمریکا» می پردازند. به منظور بررسی اقدامات ایران در مورد برنامه انرژتیک کشور و استفاده از انرژی صلح آمیز اتمی و نیز همکاری با دیگر کشورها بخصوص فدراسیون روسیه در این زمینه و نقش کشورهای سلطه با سردمداری آمریکا که با مانع تراشی در مسیر و روند همکاری ها و برهم زدن توافقات صورت گرفته بین ایران و روسیه و همچنین بررسی علل و موانع حادث در همکاری هسته‌ای دو کشور که منجر به تاخیر و یا توقف برخی توافقات فیمابین گردیده، این پژوهش صورت گرفته است. تحقیق پیش رو در پنج فصل تدوین گردیده است که فصل اول مشتمل بر کلیات تحقیق اعم از اهداف و اهمیت موضوع و سئوالات و فرضیه ها و توضیح کلیدواژه ها می‌باشد. فصل دوم تاریخ مختصری از روابط و اهداف و منافع دو کشور ایران و روسیه از همکاری متقابل و بطور خاص همکاریهای صلح آمیز اتمی را مورد اشاره قرار داده و با بیان فراز و نشیب‌هایی که در ادوار گذشته در روابط دو کشور وجود داشته نسبت به تشریح اهداف روسیه (تزاری) در روابط یک طرفه گذشته پرداخته و اهداف و منافع دو کشور در دوره کنونی و وضعیت روابط فی مابین مطرح و ارائه شده است تا با شناخت بیشتر در خصوص عمق و سطح روابط به این نکته واقف شویم که این روابط فراتر از شکل آن، از چه ماهیتی برخودار است و آیا استمرار این روابط با این وضعیت برای جمهوری اسلامی به مصلحت میباشد و می توان در بلند مدت به آینده این روابط امیدوار بود یا آنکه باید نسبت به آن تجدید نظر کرد. فصل سوم روند همکاری دو کشور با محوریت انرژی اتمی مورد بررسی قرار گرفته و به توافقات و قراردادهای منعقده بین دو کشور اشاره داشته و به جزییات تکمیل نیروگاه بوشهر و اختلافات سیاسی، فنی و مالی و نیز موضع گیری های طرفین و مشکلاتی که موجبات عدم ثبات در همکاری های فیما بین و لغو یا تعویق افتادن توافقات دو کشور را فراهم آورده و تاخیر و کندی در روند پیشرفت قراردادهای منعقده را باعث گردیده مورد بحث و تحلیل واقع شده است. مشکلات بر پایه داده ها تفکیک و دسته بندی شده که هر یک از این گروه ها دارای علل مربوط به خود بوده که بررسی آن باعث برداشت موثرتر و تحلیل دقیق تری در خصوص روابط دو کشور خواهد بود. فصل چهارم به تاثیرات همکاری های مسالمت آمیز اتمی ایران و روسیه بر مناسبات ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای غربی با روسیه پرداخته است. آمریکا با ادعاهای واهی و دروغین مبنی بر تلاش مخفیانه ایران برای ساخت سلاح هسته ای و تاکید بر اینکه هدف ایران از توسعه انرژی اتمی، بدست آوردن فن آوریهای لازم برای ساخت اینگونه تسلیحات می‌باشد در صدد بر آمده تا با فشار بر دولت روسیه به لغو توافقات بین دوکشور نائل آید که درجریان مذاکرات مقامات بلند پایه آمریکا و روسیه مطرح و پیگیری گردیده است. لذا با آگاهی از دیپلماسی فشار آمریکا و محدودیت‌های ایجاد شده برای روسیه و همینطور اخذ امتیاز و بده بستان بین آمریکا و روسیه بهتر می توان نسبت به پایبندی روسها به تعهدات و چگونگی اجرای توافقات با ایران اظهار نظر نمود. فصل پنجم شامل جمع بندی مطالب و نتیجه‌گیری موضوع تحقیق بوده تا راهکارهای مورد ارائه مطمح نظر دست اندرکاران دیپلماسی هسته‌ای و پژوهشگران کشور قرار گیرد فصـل اول : کلیـات تحقیــق 1-1) بیان مسئله سیاست جهانی ریشه در قدرت و منافع و سیاست دولت های بزرگ و قدرتمند ریشه در استعمار و سلطه بر منابع دیگر کشورهاست. در جهان امروز اقتصاد محور سیاست قرار گرفته است. در دنیای فرا صنعتی دوران ما که استفاده از انرژی بعنوان یکی از مهمترین مولفه ها برای رشد اقتصادی و پیشرفت در همه زمینه ها محسوب می‌گردد و از طرفی منابع انرژی فسیلی شناخته شده و قابل بهره برداری که در کشورهای عمدتا در حال توسعه قرار دارد، باعث گردیده تا کشورهای بزرگ سلطه گر با سیاست گذاری بر منابع انرژی جهانی نسبت به تسلط بر آن مبادرت نمایند تا حرکت خود را در مسیر پیشرفت و توسعه تضمین کنند. از اواسط قرن بیستم ، اقدامات مختلف و متنوعی بمنظور تولید منابع انرژی جدید به منظور جایگزینی انرژی فسیلی صورت گرفته است بر این اساس و بدنبال تحقیقات فراوان، انرژی هسته ای موقعیت ویژه‌ای دارا شده است. در این شرایط و با توجه به گامهایی که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در قالب برنامه توسعه بنیه انرژتیک کشور در خصوص استفاده از انرژی هسته ای برداشته شده بود اقداماتی برای به ثمر نشاندن و تکمیل پروژه های در دست ساخت که پس از انقلاب و بخصوص بدلیل شرایط جنگ تحمیلی عراق راکد و معوق مانده بود صورت گرفت بویژه آنکه کشور، مبالغ زیادی در این مورد خرج و هزینه های زیادی را نیز متحمل شده بود . لذا با کشورهای مختلفی برای همکاری و مشارکت در پروژه های مربوطه مذاکره بعمل آمد لیکن هر یک به دلیلی و البته همه آنها تحت تاثیر مانع تراشی و فشار سیاسی مستقیم ایالات متحده از این همکاری صرف نظر کردند. در چنین وضعیتی و در شرایط حاصل از فروپاشی شوروی سابق امکان عقد قرارداد با روسیه برای احداث نیروگاه اتمی بوشهر پدید آمد. 1-2) اهمیت موضوع تحقیق پژوهنده با توجه به اینکه در حوزه امور سیاسی کشور فعالیت دارد ، مصمم است تا با دانش و بینش علمی خود در آینده در مجامع و محافل بین المللی در بیان حقانیت ایران قدم ارزنده ای برداشته و سهم بیشتری در رفع تبعیض هسته ای کشورمان در جهان سیاسی امروز داشته باشد. پیچیدگی سیاسی مسئله هسته ای کشورمان چنان است که تمام اهداف و حرکتهای عادی جامعه ایرانی را تحت تاثیر قرار داده و بر اوضاع اقتصادی اثر نامطلوبی گذارده است. در این راستا اگر درایت و قدرت سیاسی مسئولین کشور نبود یقینا شرایط به مراتب بغرنج‌تر از وضع کنونی بود. چنانچه مسئله بهره برداری از انرژی اتمی به نتیجه کامل خود برسد و در همه زمینه ها بومی شود یقینا نقش اساسی در رشد و تعالی کشور خواهد داشت و ضمن بالا رفتن توان سیاسی، زیر ساختهای اقتصادی کشور را نیز دگرگون خواهد نمود. 1-3 ) دلیل انتخاب موضوع محقق همواره سعی دارد برای هر پژوهشی روی مواردی که کار انجام نشده اقدام نماید از طرفی در بررسی های خود متوجه شد که در مراکز سیاسی و امنیتی کشور در حوزه روابط هسته‌ای با روسیه و با محوریت نیروگاه اتمی بوشهر مطالعات زیادی در دسترس نیست و اسناد موجود عمدتا مختصر و نا کارآمد بوده و برای امور تحقیقاتی و اطلاعاتی مثمرثمر نبوده و اغلب بصورت پراکنده می‌باشد. براین اساس پژوهنده مصمم شده تا ضمن جمع آوری اطلاعات قبلی نسبت به بسط آن بصورت مجموعه کامل اقدام نموده تا قابل بهره برداری برای پژوهندگان و دیگر علاقمندان در این زمینه باشد. بنظر میرسد تاکنون مطالعات منسجم علمی بر استراتژی روابط ایران و روسیه در حوزه مسئله انرژی هسته ای صورت نگرفته باشد. 1-4) پیشینه تحقیق در زمینه روابط ایران و روسیه مطالعات فراوانی صورت گرفته و کتب و مقالات متعددی منتشر گردیده لکن کتاب یا نوشته مدونی که بطور جامع و کامل همکاری ایران وروسیه را در حوزه هسته‌ای و با محوریت نیروگاه اتمی بوشهر مورد بررسی و کنکاش قرار داده باشد تاکنون دیده نشده است. اما اخبار،اطلاعات و مقالات محدودی که بطور پراکنده در رسانه های دیداری، شنیداری، مکتوب و الکترونیکی وجود داشته در این تحقیق مورد استفاه قرار گرفته است. در برخی از کتاب ها که بصورت کلی در رابطه با مسئله هسته ای تدوین شده بعضا اشاراتی به استراتژی روابط ایران و روسیه با تاکید بر موقعیت جغرافیایی و توسعه انرژی هسته در ایران داشته لیکن هیچ یک بصورت اساسی و جامع نمی باشد. از کتبی که به روابط ایران و روسیه پرداخته است می توان به کتاب روابط ایران و روسیه که بصورت مجموعه مقالات و مجموعه ای متنوع و در خور توجه به کوشش آقایان مهدی سنایی و جهانگیر کرمی در سال 1387 از سوی انتشارات ایراس وابسته به دانشگاه تهران منتشر گردیده اشاره کرد. این کتاب دارای 17 مقاله متنوع در زمینه های مختلف (سیاسی، اقتصادی، فنی، نظامی، اتمی، فرهنگی، ادبی) روابط دو کشور بوده و در 366 صفحه چاپ گردیده است. از دیگر کتب می توان کتاب پرونده هسته‌ای ایران به قلم سید حمید هاشمی که در سال 1385 توسط انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده را ذکر نمود. این کتاب دارای 3 فصل و 124 صفحه می باشد و به تاریخچه انرژی هسته‌ای در ایران و جهان، رژیمهای بین‌المللی عدم اشاعه هسته‌ای، طرح پرونده هسته‌ای ایران در صحنه بین‌المللی و نقش بازیگران بین‌المللی در این پرونده و سناریوهای پیش روی ایران پرداخته است. کتاب دیگر، پرونده هسته‌ای ایران (4) با 8 مجموعه مقاله و با 295 صفحه است که در سال 1387 توسط انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران به چاپ رسیده است. مقالات این کتاب شامل: وقایع نگاری هسته‌ای ایران، اروپا و مسئله هسته‌ای ایران، حقوق بین الملل و برنامه هسته‌ای ایران، گزارش جامعه اطلاعاتی امریکا درباره فعالیت هسته‌ای ایران، بازدارندگی در مسئله هسته‌ای ایران، روندهای هسته‌ای در سایر نقاط جهان و روزشمار پرونده هسته‌ای ایران می باشد. از دیگر کتب می توان به کتاب آشنایی با معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌ای و پروتکل الحاقی به قلم کاظم غریب آبادی که در سال 1383 از سوی انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران به طبع رسیده اشاره کرد. این کتاب دارای 257 صفحه بوده و به بررسی معاهده منع گسترش سلاحهای هسته‌ای، فعالیت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پروتکل الحاقی (2+93) و تاثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. کتاب دیگر، تاریخچه انرژی هسته‌ای در ایران و جهان شامل 19 مقاله و با 1199 صفحه در 4 بخش تنظیم شده است. این کتاب در سال 1386 از سوی مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه منتشر گردیده است. تاریخچه فعالیت هسته‌ای ایران در قبل از انقلاب و همکاری با دیگر کشورها از جمله امریکا و اروپا ، تاریخچه پیدایش سلاح هسته‌ای در جهان و برخی کشورها مانند هند و پاکستان ، فعالیت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و پیمان عدم گسترش سلاحهای هسته‌ای از جمله مباحث مورد اشاره در این کتاب می‌باشد. 1-5) اهداف تحقیق 1- تبیین عمق روابط دو کشور ایران و روسیه 2- علل و اهداف همکاری های دو کشور در زمینه انرژی اتمی 3- تعیین موضعگیری قدرت های جهانی در برخورد با همکاری اتمی دو کشور 4- بهره برداری دستگاه دیپلماسی و مراکز تحقیقاتی از نتایج پژوهش 1-6 ) سوالات تحقیق 1- همکاری هسته ای دو کشور ایران و روسیه از گذشته تا بحال بر چه منوال بوده است ؟ 2- همکاری هسته ای دوکشور چه جایگاهی در روابط فیمابین آن ها دارد ؟ 3- همکاری های هسته ای ایران و روسیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی شوروی سابق رو به توسعه بوده ، لیکن آیا روسیه از این همکاریها و با استفاده از شرایط بین المللی فقط در جهت منافع ملی خود بصورت یک طرفه بهره برداری نموده است ؟ 4- آیا مناسبات هسته ای دوکشور با موانعی از سوی قدرت های متخاصم جمهوری اسلامی ایران همراه بوده است؟ 1-7) فرضیه های تحقیق 1- روسیه دارای منافع استراتژیک عدیده در روابط با ایران است اما آیا منافع موجود در روابط با غرب و بویژه ایالات متحده، این اجازه را برای استمرار همکاری اتمی با ایران و بخصوص تکمیل نیروگاه بوشهر به روسها می دهد. 2- کارشکنی و موانع ایجادی از سوی ایالات متحده و غرب تا چه میزان می تواند در روابط هسته‌ای ایران و روسیه تاثیر گذار باشد. 1-8 )قلمرو تحقیق قلمرو تحقیق محدوده روابط ایران و روسیه بویژه همکاری در زمینه توسعه انرژی اتمی در ایران و احداث نیروگاه بوشهر می باشد. 1-8-1 از نظر مکانی: سرزمین ایران بویژه منطقه بوشهر 1-8-2 از نظر موضوعی : همکاری اتمی دو کشور با امنیت ملی ایران پیوند خورده است. 1-8-3 از جنبه زمانی : از سال 1371 تا 1391 ( زمان حاضر ). 1-9 ) نقطه نظر پژوهشگر پژوهشگر با توجه به مطالعات انجام شده دریافت که موارد تحقیقاتی در حوزه همکاری اتمی ایران و روسیه با محوریت نیروگاه بوشهر با کاستی روبروست لذا بر آن شد تا نسبت به جمع آوری اطلاعات پراکنده برای دست اندرکاران دیپلماسی و دانش پژوهان اقدام نماید و جدی نگرفتن عوامل حاکم بر فضای استراتژی روابط ایران و روسیه در حوزه همکاری های هسته ای را بررسی نماید و راهکارهای بهتری برای تصمیم گیری و ارتقا و افزایش روابط و گسترش همکاری ها و به حداقل رساندن هزینه های کشور در مقابله با تحرکات خصمانه قدرتهای بزرگ سلطه گر برای به چالش کشیدن روابط هسته ای دوکشور ارائه نموده و گامی مثبت و هر چند کوچک در جهت اعتلای میهن اسلامی عزیزمان برداشته باشد. 1-10) روش تحقیق 1- روش پژوهش توصیفی - تاریخی و تحلیلی میباشد . 2- روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای شامل استفاده از کتب، نشریات، فیش، مقالات فارسی و لاتین، خبرگزاریها، روزنامه ها و سایت های اینترنتی میباشد. دریافت فایل روابط ایران روسیه درزمینه توسعه انرژی اتمی درایران...