بررسی علل و انگیزه سرقت در مشهد و ارائه راهکارهای پیشگیرانه...

بررسی علل و انگیزه سرقت در مشهد و ارائه راهکارهای پیشگیرانه... فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده.. 1 مقدمه .. 2 الف – بیان مسئله . 2 ب- اهمیت و ضرورت پژوهش ... 4 ج- پیشینه و سابقه پژوهش  5 د- اهداف پژوهش .. 5 ه- محدودیتها و مشکلات در راه پژوهش... 5 و- فرضیه های پژوهش ..6 ز- روش پژوهش ... 7 ح- سازمان پژوهش ...... 7 بخش اول کلیات ، مفاهیم و مبانی نظری پژوهش فصل اول : تحلیل و بررسی جرم سرقت .............................................................. 9 1-1- تعریف سرقت .................................................................................................... 9 1-1-1- سرقت در لغت ................................................................................................................. 9 1-1-2- سرقت در فقه .............................................................................................................. 10 1-1-3- سرقت در حقوق ............................................................................................................. 12 1-2- تحلیل جرم سرقت ............................................................................................... 12 1-2-1- جایگاه سرقت در میان جرایم .................................................................................................12 1-2-2- عناصر متشکله جرم سرقت ................................................................................................... 14 1-2-2-1- عنصر قانونی .......................................................................................................................... 14 1-2-2-2- عنصر مادی ........................................................................................................................... 15 1-2-2-3- عنصر روانی ........................................................................................................................... 16 1-2-3- انواع سرقت ...................................................................................................................... 17 1-2-3-1- سرقت مستلزم حد به معنی اخص .................................................................................................. 18 1-2-3-2- سرقت های تعزیری .....................................................................................................................18 فصل دوم : انگیزه ارتکاب جرم ...................................................................... 26 2-1- جایگاه انگیزه ................................................................................................... 26 2-1-1- مفهوم و ماهیت انگیزه ...................................................................................................... 26 2-1-2- انگیزه مجرمانه در حقوق کیفری اسلام ..................................................................................27 2-1-3- نگرش اندیشمندان حقوق جزا و مکاتب در خصوص انگیزه ........................................................ 28 2-2- تاثیر انگیزه ....................................................................................................... 29 2-2-1- تاثیر انگیزه در تحقق جرم ....................................................................................................29 2-2-3- تاثیر انگیزه مجرمانه در تحمل کیفر ..................................................................................... 30 2-2-3- تاثیر انگیزه در مسئولیت کیفری .......................................................................................... 32 فصل سوم : جرم شناسی سرقت ..................................................................... 34 3-1- کلیات جرم شناسی ............................................................................................... 34 3-1-1- تعریف جرمشناسی و موضوعات آن ...................................................................................... 34 3-1-2- مفاهیمی در علل سنجی جرایم ...............................................................................................36 3-1-2-1- علت .................................................................................................................................... 36 3-1-2-2- شرط ..................................................................................................................................... 37 3-1-2-3- انگیزه ................................................................................................................................... 37 3-1-2-4- عامل ..................................................................................................................................... 38 3-1-3- مرور برخی از مکاتب و نظریه های جرم شناسی ......................................................................... 39 3-1-3-1- مکتب کلاسیک ............................................................................................................................ 39 3-1-3-2- مکتب اثباتی (تحققی) .................................................................................................................. 40 3-1-3-3- مکتب شیکاگو (نظریه زیست بوم انسانی) ......................................................................................... 40 3-1-3-4- نظریه معاشرت ترجیحی ...............................................................................................................41 3-1-3-5- نظریه یادگیری اجتماعی ............................................................................................................... 41 3-1-3-6- نظریه نابهنجاری (آنومی) ............................................................................................................. 42 3-1-3-7- نظریه فشار ............................................................................................................................... 42 3-1-3-8- نظریات فرهنگی و خرده فرهنگی .................................................................................................... 43 3-1-3-9- نظریه کنترل اجتماعی .................................................................................................................. 43 3-2- بزه دیده شناسی سرقت ........................................................................................ 44 3-2-1- مفهوم بزه دیده .................................................................................................................. 44 3-2-2- سرقت و بزه دیده ............................................................................................................... 44 3-2-2-1 نقش بزه دیده در اجرای حد .......................................................................................................... 44 3-2-2-2- سرقت و نقش بزه دیده .............................................................................................................. 45 3-2-3- جبران خسارت بزه دیده ...................................................................................................... 45 3-2-3-1- شیوه های جبران خسارت ......................................................................................................... 46 3-2-3-2- شیوه های پرداخت غرامت ..........................................................................................................46 فصل چهارم : پیشگیری از جرم ..................................................................... 48 4-1- کلیات و مفاهیم پیشگیری ...................................................................................... 48 4-1-1- تعریف و ماهیت پیشگیری ................................................................................................... 48 4-1-1-1- تعریف لغوی ........................................................................................................................... 48 4-1-1-2- معنای اصطلاحی .......................................................................................................................49 4-1-2- انواع پیشگیری از جرم ........................................................................................................ 50 4-1-2-1- پیشگیری های متداول ................................................................................................................ 51 4-1-2-2- پیشگیری های جدید ................................................................................................................... 52 4-1-3- اهمیت و ضرورت پیشگیری از جرم ......................................................................................55 4-2- پیشگیری از منظرهای مختلف ................................................................................ 55 4-2-1- پیشگیری از منظر قرآن ........................................................................................................55 4-2-2- پیشگیری از منظر قوانین ......................................................................................................58 4-2-3- پیشگیری از منظر لایحه پیشگیری از جرم ................................................................................ 59 بخش دوم تحلیل و بررسی داده های آماری و ارائه راهکارهای پیشگیرانه فصل اول : وضعیت فردی و خانوادگی ............................................................. 62 1-1- عوامل فردی ...................................................................................................... 62 1-1-1- ساختار جنسی و سن مجرمین ............................................................................................... 62 1-1-2- مشخصات جسمی و سلامت .................................................................................................. 65 1-1-2-1- وضعیت جسمانی ..................................................................................................................... 67 1-1-2-2- وضعیت روانی ....................................................................................................................... 68 1-1-3- میزان تحصیلات ................................................................................................................. 68 1-2- وضعیت خانوادگی ............................................................................................... 69 1-2-1- خانواده اصلی (پدری) ....................................................................................................... 69 1-2-1-1- تعداد نفرات خانواده ................................................................................................................. 71 1-2-1-2- تحصیلات والدین .................................................................................................................... 72 1-2-1-3- کنترل از سوی خانواده ............................................................................................................. 72 1-2-1-4- خصوصیات شخصیتی پدر سارق ................................................................................................. 73 1-2-1-5- وضعیت پدر یا مادر از نظر زنده یا متوفی بودن .............................................................................. 74 1-2-2- خانواده شخصی ...................................................................................................................75 1-2-2-1- تاهل ...................................................................................................................................... 76 1-2-2-2- سرنوشت و تعداد فرزندان .......................................................................................................... 77 1-2-3-3- تحصیلات همسر و ارتباط با اعضاء خانواده .................................................................................... 78 1-2-3- طلاق و علت آن .................................................................................................................... 80 فصل دوم : وضعیت اجتماعی و اقتصادی .......................................................... 83 2-1- وضعیت اجتماعی ............................................................................................... 83 2-1-1- موقعیت و وضعیت محل سکونت ........................................................................................... 83 2-1-2- نقش اعتقادات مذهبی ، دوستان و رسانه ............................................................................... 85 2-1-2-1- مذهب ....................................................................................................................................85 2-1-2-2- دوستان ................................................................................................................................. 87 2-1-2-3- رسانه .................................................................................................................................... 90 2-1-3- تابعیت و مهاجرت ............................................................................................................... 93 2-2- وضعیت اقتصادی .............................................................................................. 96 2-2-1- جرم و شرایط اقتصادی ..................................................................................................... 96 2-2-2- شغل و میزان درآمد .......................................................................................................... 97 2-2-3- وجه حاصل از سرقت ........................................................................................................ 100 فصل سوم: بررسی سرقت در نمونه های آماری............................................. 102 3-1- بررسی سرقت................................................................................................... 102 3-1-1- سرقت در فرد و خانواده اش .............................................................................................. 102 3-1-1-1- اولین سرقت در فرد سارق ...................................................................................................... 102 3-1-1-2- نوع سابقه سرقت در فرد ......................................................................................................... 104 3-1-1-3- نقشه برای ارتکاب سرقت ........................................................................................................ 104 3-1-1-4- اولین و آخرین سرقت ............................................................................................................. 105 3-1-1-5- چگونگی قرار گرفتن در مسیر سرقت ......................................................................................... 106 3-1-1-6- سابقه سرقت در خانواده سارق................................................................................................107 3-1-2- انتخاب زمان ، مکان ، سوژه ............................................................................................... 107 3-1-2-1- زمان ..................................................................................................................... 108 3-1-2-2- مکان ...................................................................................................................... 109 3-1-2-3- سوژه ..................................................................................................................... 110 3-1-3- انگیزه سرقت .................................................................................................................. 110 3-2- بررسی آماری و تاثیر اعتیاد ، مجازات و زندان بر مجرمین ....................................... 112 3-2-1- بررسی آماری سرقت در جامعه مورد پژوهش ...................................................................... 112 3-2-2- تاثیر اعتیاد بر سرقت ...................................................................................................... 115 3-2-3- تاثیر مجازات و زندان بر سارقین .......................................................................................119 3-3- عوامل و افراد موثر در سرقت (از نظر سارقین) ....................................................... 122 فصل چهارم : ارائه راهکارهای پیشگیرانه از سرقت ........................................ 124 4-1- راهکارهای دینی ............................................................................................... 124 4-2- راهکارهای خانوادگی ........................................................................................ 126 4-3- راهکارهای اقتصادی ......................................................................................... 128 4-4- راهکارهای طراحی محیطی ................................................................................. 131 نتیجه گیری ........................................................................................................... 133 پیشنهادات ............................................................................................................. 136 منابع و ماخذ .......................................................................................................... 139 پیوست الف ........................................................................................................... 141 پیوست ب ............................................................................................................. 144 چکیده انگلیسی ......................................................................................................... 145  فهرست جداول جدول شماره 3-1 : جبران خسارت بزه دیده ........................................................................................ 47 جدول شماره 1-2 : ساختار جنسیتی مجرمین در نمونه آماری ................................................................ 63 جدول شماره 1-3 : ساختار جنسیتی مجرمین در پرونده های مورد بررسی در پژوهش ................................... 63 جدول شماره 1-4 : وضعیت سن مجرمین در پروند ه های مورد بررسی ...................................................... 65 جدول شماره 1-5 : وضعیت جسمی مجرمین .......................................................................................... 66 جدول شماره 1-6 : وضعیت تحصیلات مجرمین ....................................................................................... 69 جدول شماره 3-7 : مقایسه جرم سرقت با سایر جرایم علیه اموال و مالکیت در شهر مشهد .............................. 113 جدول شماره 3-8 : مقایسه انواع سرقت های انجام شده در محدوده زمانی پژوهش در شهر مشهد ................... 113 جدول شماره 3-9 : مقایسه انواع سرقت های انجام شده در محدوده زمانی پژوهش در محدوده حرم مطهر رضوی 113 جدول شماره 3-10 : مقایسه جرم سرقت با جرم اعتیاد و استعمال مواد در شهر مشهد ................................. 114 جدول شماره 3-11 : نوع سرقت های انجام شده در پرونده های مورد بررسی در شهر مشهد ........................ 114 جدول شماره 3-12 : سایر آمار حاصله از پرونده های مورد بررسی .......................................................... 115   فهرست نمودارها نمودار شماره 1-1 : عنصر مادی سرقت حدی ......................................................................................... 16 نمودار شماره 1-2 : وضعیت سنی مجرمین ............................................................................................ 64 نمودار شماره 1-3 : وضعیت جسمی مجرمین ......................................................................................... 66 نمودار شماره 1-4 : وضعیت جسمی و سلامت مجرمین ............................................................................. 68 نمودار شماره 1-5 : وضعیت تحصیلات مجرمین ...................................................................................... 69 نمودار شماره 1-6 : تعداد نفرات خانواده اصلی غیر والدین ..................................................................... 71 نمودار شماره 1-7 : تحصیلات والدین سارقین ..................................................................................... 72 نمودار شماره 1-8 : وضعیت کنترل از سوی پدر و خانواده سارقین ............................................................ 73 نمودار شماره 1-9 : خصوصیات پدر سارقین ......................................................................................... 74 نمودار شماره 1-10 : وضعیت پدر یا مادر از نظر زنده یا متوفی بودن ......................................................... 75 نمودار شماره 1-11 : وضعیت سرپرستی در خصوص افرادی که والدین آنها فوت نموده اند ............................ 75 نمودار شماره 1-12 : وضعیت تاهل در نمونه آماری ................................................................................ 77 نمودار شماره 1-13 : تعداد فرزندان در خانواده شخصی ............................................................................ 77 نمودار شماره 1-14 : تاثیر وضعیت سارقین در سرنوشت فرزندانشان از نظر خود سارقین ............................... 78 نمودار شماره 1-15 : میزان تحصیلات همسر مجرمین سرقت ..................................................................... 79 نمودار شماره 1-16 : میزان ارتباط با اعضاء خانواده ............................................................................... 79 نمودار شماره 1-17 : میزان وضعیت طلاق در خانواده اصلی .................................................................... 81 نمودار شماره 1-18 : وضعیت طلاق در خانواده شخصی .......................................................................... 81 نمودار شماره 1-19 : علل طلاق در خانواده شخصی ............................................................................... 82 نمودار شماره 2-20 : موقعیت منزل از نظر محل قرار گرفتن ................................................................... 84 نمودار شماره 2-21 : وضعیت محل سکونت .......................................................................................... 85 نمودار شماره 2-22 : وضعیت اعتقادی و میزان مصرف مشروب در سارقین ............................................. 87 نمودار شماره 2-23 : وضعت ایمانی دوستان .......................................................................................... 88 نمودار شماره 2-24 : حساسیت و کنترل دوستان از سوی پدر .................................................................... 89 نمودار شماره 2-25 : وضعیت چگونگی گذراندن بیشترین وقت توسط سارقین ............................................ 89 نمودار شماره 2-26 : وضعیت نوع علاقه به فیلم ها ................................................................................ 91 نمودار شماره 2-27 : تاثیر فیلم بر ارتکاب جرم سرقت .......................................................................... 92 نمودار شماره 2-28 : وضعیت تابعیت مجرمین .................................................................................... 94 نمودار شماره 2-29 : وضعیت مهاجرت .............................................................................................. 96 نمودار شماره 2-30 : شغل پدر سارق ................................................................................................. 98 نمودار شماره 2-31 : شغل سارق ..................................................................................................... 99 نمودار شماره 2-32 : درآمد سارق و پدرش ...................................................................................... 100 نمودار شماره 2-33 : چگونگی صرف وجه حاصل از سرقت ................................................................. 101 نمودار شماره 3-34 : اولین سرقت در فرد سارق ................................................................................. 103 نمودار شماره 3-35 : نوع سابقه سرقت در نمونه آماری .................................................................... 104 نمودار شماره 3-36 : اولین و آخرین سرقت ..................................................................................... 105 نمودار شماره 3-37 : چگونگی قرار گرفتن در مسیر سرقت ................................................................. 106 نمودار شماره 3-38 : وضعیت سابقه سرقت در اطرافیان سارق ............................................................. 107 نمودار شماره 3-39 : زمان سرقت از نظر روز یا شب بودن ................................................................. 108 نمودار شماره 3-40 : زمان سرقت در ساعات مختلف شبانه روز .......................................................... 109 نمودار شماره 3-41 : وضعیت وحل و موقعیت سرقت ........................................................................ 110 نمودار شماره 3-42 : انگیزه سرقت ................................................................................................ 112 نمودار شماره 3-43 :مقایسه درصد جرم سرقت با سایر جرایم علیه اموال و مالکیت در سه ماه نخست سال 92 در شهرمشهد ....... 113 نمودار شماره 3-44 : نوع مواد مخدر مصرفی از سوی سارقین ............................................................... 117 نمودار شماره 3-45 : موجبات ارتکاب جرم بواسطه اعتیاد ...................................................................... 119 نمودار شماره 3-46 : رابطه فرد با مواد مخدر ................................................................................... 119 نمودار شماره 3-47 : تاثیر مجازات در اصلاح (از نگاه سارقین) ............................................................ 121 نمودار شماره 3-48 : تاثیر زندان بر مجرمین .................................................................................... 121 نمودار شماره 3-49 : افراد مقصر در ارتکاب سرقت (از نظر سارقین) .................................................... 122 نمودار شماره 3-50 : عوامل موثر در ارتکاب جرم سرقت (از نظر سارقین) ............................................. 123  چکیده سرقت یکی از جرایم شاخص در هر جامعه ای بوده و با توجه به لطمه زدن به اموال و شیوه های همراه با خشونت آن همیشه ناامنی را در پی داشته و برای کاستن این گونه جرایم می طلبد علل و انگیزه آن مشخص گردد. هدف کلی پژوهش شناسایی عوامل و انگیزه موثر بر سرقت در شهر مشهد می باشد، این پژوهش از نوع کاربردی و به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده و همچنین به تعدادی از پرونده های مرتکبین این جرم مراجعه گردیده است. در این پژوهش با بررسی وضعیت های مختلف افرادی که مرتکب جرم سرقت شده اند این نتیجه حاصل می شود که گزینش ارتکاب بزه سرقت از سوی هر یک از این افراد پی آمد شرایط گوناگون فردی و اجتماعی است که ممکن است هر فردی را به این نتیجه نامیمون برساند. و عمدترین انگیزه در ارتکاب جرم سرقت، کسب مال است. اصولاً انگیزه در ارتکاب جرم سرقت موثر نبوده ولی در تحمل کیفر و تعیین نوع و میزان مجازات موثر می باشد. البته تاثیر انگیزه را در جرمی مانند سرقت که هم دارای مجازات حدی و هم دارای مجازات های تعزیری است باید به دو گروه تقسیم کرد و میان این دو گروه تفکیک قایل شد. مراحل تحقیق این موضوع را روشن می کند که بین متغیر هایی مانند محیط اجتماعی نامناسب، وضعیت بد خانوادگی، فقر مادی، دچار شدن به سوء مصرف مواد مخدر، بیکاری با ارتکاب جرم سرقت رابطه معناداری وجود دارد. هر چند ممکن است این رابطه شدت و ضعف داشته ولی اتصال زنجیروار بیشتر این موارد به هم کاملاً رویت می شود و به سختی می توان بیان کرد که کدام یک از این عوامل و شرایط زمینه ساز اصلی ارتکاب بزه سرقت از سوی سارقین است ولی بی شک برخی از آنها نقش پررنگ تری در این دایره علل بازی می کنند. آنچه ضروری به نظر می رسد توسل به راهکارهای پیشگیرانه به ویژه پیشگیری اجتماعی و وضعی جهت کاستن از آمار بالای این جرم می باشد. واژگان کلیدی: سرقت، علل ارتکاب، انگیزه، پیشگیری  مقدمه در تبیین علل و انگیزه سرقت نظرگاههای متفاوتی طرح شده است و این نشان دهنده عوامل متعدد در وقوع سرقت می باشد. باید دید که سرقت از چه عوامل و علل اجتماعی و اقتصادی و یا حالات هیجانی که آنها نیز ممکن است زائیده شرایط اقتصادی و اجتماعی باشند ناشی می گردد و یا بر اثر شرائط خاصی پدید می آیند یا بر اثر تکرار، تثبیت شده اند سرقت یک نوع رفتار خاص نیست بلکه گسترده ای از رفتارهای متعدد است. در بوجود آمدن آن یک علت وجود ندارد، بطور کلی عوامل و انگیزه های مختلفی از جمله خانواده، فقر مادی، فرهنگی و اجتماعی، بیکاری، مهاجرت و غیره در آن تاثیر گذار است پس چندین عامل به هم گره خورده موجب بروز سرقت می شود گاهی عوامل مختلف می توانند نوعی رفتار را باعث شوند و گاهی نیز انواع مختلفی از رفتارها می توانند از عوامل مشابهی ناشی گردند. این تحقیق که جهت بررسی علل و انگیزه موثر بر سرقت به منظور ارائه راهکارهای مناسب جهت پیشگیری و مبارزه با سرقت در شهر مشهد می باشد سعی دارد عوامل و انگیزه ای که موجب بروز سرقت در مشهد می گردد را بررسی نماید. الف – بیان مسئله یکی از قدیمی ترین جرایم اموال که شاید از همان ابتدای پیداش مفهوم مالکیت در میان جوامع بشری به آن مبتلا بوده و معمولاً مجازا ت های سختی برای مرتکبین آن در ادیان و جوامع مختلف پیش بینی شده است جرم سرقت می باشد این جرم به دلیل سهل تر بودن ارتکاب آن ((در مقایسه با جرایمی مثل کلاهبرداری)) و محسوس بودن منفعت حاصل از آن ((در مقایسه با جرایم علیه اشخاص)) بخش اعظم جرایم ارتکابی در کشورهای مختلف را تشکیل می دهد و همین کثرت وقوع توجه خاص حقوقدانان را به آن ایجاب می کند امروزه در اکثر کشورهای جهان جرم سرقت به دلیل تنوع گوناگون آن به انواع مختلفی که هر یک شرایط خاص و مجازات مخصوص به خود را دارد تقسیم بندی شده است که در این مـــیان می توان به سرقت ساده، مقرون به آزار و تهدید، سرقت در شب و نظایر آن ها را نام برد. اما در خصوص انتخاب جرم سرقت بعنوان موضوع تحقیق باید بگوییم در درجه اول نبود تحقیقی کامل که به جنبه های جرم شناسی این جرم بپردازد و هم ایجاد راهی تازه برای محققین، قضات و وکلاء باز نماید تا با برخورد با این جرم از دیدگاه خشک حقوق جزا به یک نگرش جرم شناسانه و نگاه به علل جرم که در نهایت در تعیین میزان مجازات و دفاع از حقوق مجرمین و بزه دیدگان موثر باشد تغییر دیدگاه دهند و در درجه دوم اهمیت و مرتبه این جرم در جدول جرایم در جامعه به ویژه جامعه آماری مورد نظر تحقیق چه از لحاظ تعداد زیاد مجرمین و چه از نظر بار روانی آن برای جامعه ما را بر آن داشت تا تحقیق را بر این مبنا استوار نماییم. همچنین سرقت از باسابقه ترین جرایم بشری است که در جامعه های مختلف به شیوه های گوناگون دیده می شود این پدیده در طول زمان دستخوش دگرگونی ها و تغییرات زیادی شده اما تنها چیزی که از بدو پیدایش و شکل گیری آن تا کنون ثابت مانده، زشتی و مذمت ماهیت آن است با گذشت زمان، شیوه ها و روشهای سرقت نوع اموال و اشیاء مسروقه و وسایل و ابزار مورد استفاده برای ارتکاب آن تغییر یافته است به تعبیر دیگر چون در عصر ما موارد و وسایل گوناگون سرقت و گرایش به آن تغییر یافته، مقابله با آن نیز دشوارتر شده است. (حسینی 1390، 69) با توجه به آنچه گفته شد و نیز حضور نگارنده در مجتمع قضایی ویژه سرقت (مجتمع قضایی شهید قدوسی مشهد) این انگیزه به وجود آمد تا موضوع پایانه نامه به سمت موضوع سرقت سوق داده شود. بدیهی است برای رسیدن به چنین هدفی داشتن لوازم و شروطی لازم است لذا بنای کار را پس از مشورت با اساتید راهنما و مشاور و دیگر دوستان دست اندکار مسائل قضائی و حقوقی بر جمع آوری اطلاعات پرونده ها، پرسشنامه از محکومین این جرم و مصاحبه با مجرمین دیدم که سارق بودن آن ها قطعی شده است ( پرونده هایی که منتهی به صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست در دادسرا شده است و نیز پرونده هایی که در نوبت رسیدگی بوده و یا نسبت به آن حکم صادر شده است) در این خصوص از پرونده های سرقت سه ماه نخست سال 1392 استفاده و بصورت تصادفی یکصد نفر از این سارقین بعنوان نمونه های آماری انتخاب و مورد مصاحبه قرار می گیرند. برای شناخت هر مطلبی می باید بدواً اطلاعات کلی در زمینه آن بدست آورد و سپس به جزئیات توجه نمود و آن را مورد مطالعه و بررسی قرار داد. لذا آمار به کاملترین شکل اطلاعات و حقایق مربوط به هر موضوعی را روشن می سازد و بهترین وسیله ای است که مشخصات موضوع با جامعه مورد نظر را با در نظر گرفتن اوضاع کیفی آنها بیان می دارد. لذا برای رسیدن به این منظور و غنی کردن پژوهش مورد نظر علاوه بر پرکردن پرسشنامه و مصاحبه با متهمین، تعدادی از پرونده های متهمین سرقت مورد بررسی قرار گرفته و طی فرمی برخی از اطلاعات از این پرونده ها استخراج و همچنین از سیستم ثبت پرونده های قضایی (cms) برای استخراج پاره ای از اطلاعات آماری و مواردی در مورد جرم سرقت استفاده می نماییم. موضوع دیگری که باید به آن پرداخته شود سوالات پرسش نامه و چرایی انتخاب و ترتیب آن هاست بی شک جهت جامع بودن پرسش نامه باید تمام جوانب سنجیده شود که در این خصوص نگارنده مراجعات زیادی به کتاب های جامعه شناسی و جرم شناسی داشته و پس از مطالعه و دیدن روش های آن کتاب ها اقدام به تهیه پرسش نامه به شیوه ای که آمده است نموده ام. پرسش نامه تهیه شده شامل چهار بخش می باشد: 1- وضعیت فردی مجرم 2- وضعیت خانوادگی که خود به دو قسمت خانواده پدری (اصلی) و خانواده شخصی تقسیم می شود. 3- وضعیت اجتماعی و اقتصادی 4- وضعیت جرم سرقت و سابقه کیفری مجرم در بخش اول سوالات، یعنی وضعیت فردی نگاه به خود مجرم و ویژگی های فردی وی اعم از بدنی و روانی شده است چرا که کانون تحلیل تعداد زیادی از نظرات جرم شناسی خود مجرم است نه جرم همانند نظریه های اثبات گرایی(زیستی و روانی) در بخش دوم وضعیت فرد مجرم در خانواده و جایگاه خانواده فرد در اجتماع مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم وضعیت اجتماعی و اقتصادی مجرم مورد پرسش قرار گرفته است. سوالاتی از قبیل وضعیت شغلی و درآمد سارق، جایگاه اعتقادی، تابعیت و.... بخش دیگر پرسش نامه بررسی وضعیت سرقت و سابقه آن در خصوص پرسش شونده است این بخش آخرین قسمت پرسشنامه را به خود اختصاص داده است (از سوال 48 تا 68) و این بدین علت است که پس از فراغت از ساختن تصویری از پیشینه مجرم قبل از ورود وی به این جرم خاص، باید پیوندهای وی با جنبه های مهم این جرم سنجیده شود. لذا پرسش های اصلی و اساسی هم چون علل گرایش، شیوه انجام، عملی شدن تفکر مجرمانه و دیگر مولف هایی که مربوط به وقوع جرم سرقت می باشد در این بخش واقع شده است. حال با توجه به توضیحات ارائه شده و در نظر گرفتن اهمیت فوق العاده علل ارتکاب جرم و نقشی که می تواند این عوامل در کاهش یا افزایش سرقت داشته باشد مسأله اصلی که ما در این پژوهـش به دنـبال آن هستیم بررسی این موضوع است که چه نوع علت یا عللی به همراه چه انـگیزه ای در ارتکاب جرم سرقت موثر می باشد؟ ب- اهمیت و ضرورت پژوهش جرم سرقت یا دزدی یکی از جرایم مهم و پر تعدد جوامع و عملی است که تقریباً در کلیه جوامع دیده می شود آمارها نشان می دهد که جرم سرقت از نظر کثرت وقوع بعد از جرایم مربوط به مواد مخدر در صدر جرایم قرار دارد و بالاترین میزان را در بین زندانیان محکوم دارد طبیعی است که این میزان در کشور های مختلف با فرهنگ و اعتقادات گوناگون متفاوت است. بدین ترتیب گستردگی قدمت و کثرت این جرم نگارنده را بر آن داشت تا با وجود مشکلات عدیده در این راه قدم بردارد و اهمیت این موضوع به قدری است که خداوند کریم در قرآن مجید سوره مائده آیه 38 می فرماید:  (( وَ السّارِقُ وَ السّارِقَهُ فَاقْطَعُوا اَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالاً مِن اللهِ وَ اللهُ عَزیزْ حَکیمْ )) دست مرد و زن دزد را به کیفر عملی که انجام داده اند بعنوان یک مجازات قطع کنید و خداوند توانا و حکیم است.  و سرقت تنها جرمی علیه اموال است که در قرآن برای آن حد تعیین شده است. بنابراین اهمیت تحقیق را در یک جمله می توان خلاصه کرد مهم ترین جرم علیه اموال و مالکیت یعنی سرقت. ج- پیشینه و سابقه پژوهش هر چند جرم سرقت موضوع جدید و تازه ای نیست ولی تاکنون تحقیقی جامع پیرامون آن ازجنبه ای که به آن نگریسته شده است وجود ندارد الاّ تالیفاتی که اساتید محترم در زمینه جرایم علیه اموال و مالکیت نوشته و در فصلی از آن به جرم سرقت به طور عام اشاره کرده اند و برخی مقالات اندک که هم چون بررسی سرقت از اماکن تجاری (مغازه ها) و مانند آن که بیشتر جنبه های انتظامی موضوع را مورد بررسی قرار داده است و گریزهایی که در کتاب های جرم شناسی و پیشگیری به صورت متفرقه به این جرم زده شده است ندارد در جامعه آماری مورد نظر (شهر مشهد) تاکنون مشابه این گونه تحقیق،‌ تحقیقی در جرم سرقت ارائه نشده است با این اوصاف وادی، وادی بکری است که می تواند مسیرهایی را بگشاید در خصوص تحقیقات بعدی. د- اهداف پژوهش 1- هدف کلی پژوهش: بررسی علل و انگیزه ارتکاب جرم سرقت در مشهد و ارائه راهکارهای برای پیشگیری و کنترل آن در جامعه آماری مورد نظر است که می تـواند به دلیل وجود تـشابهات فـراوان با گروه های دیگر در مکان های مختلف در کشور ایران قابل تعمیم باشد. 2- هدف های جزئی پژوهش: بررسی میزان تحصیلات، جنسیت و خانواده مجرمین سرقت و ارتباط اعتیاد با جرم سرقت می باشد. ه-محدودیت ها و مشکلات در راه پژوهش با توجه به اینکه این تحقیق از نوع پیمایش توصیفی محسوب می شود مشکلات خاص این نوع پژوهش پیش روی نگارنده بوده که با توسل به برخی سیاست ها کوشیده شده است تا هدف تحقیق هر چه روشن تر دنبال و از کاستی هایی که ممکن است در جریان پژوهش به ویژه تنظیم پرسشنامه پیش آید، پرهیز شود. در این بخش به تعدادی از این مشکلات اشاره می شود: 1 – همکاری نکردن برخی از افراد گزینش شده به هر دلیلی، این موضوع در طرح مورد نظر چندین مرتبه دیده شد که تعدادی به این بهانه که این موضوع اقرار محسوب شده و تاثیر در پرونده دارد از پاسخگویی طفره می رفتند. برای خنثی کردن این خطا نگارنده ابتدا به مدت یک الی دو دقیقه کلیت طرح، چرایی و چگونگی آن را برای پرسش شونده بیان و به وی اختیار شرکت یا عدم شرکت در مصاحبه یا تنظیم پرسش نامه را داده ام. 2- از جایی که پایه های طرح پژوهش بر مطالعه اشخاص (مجرمین سارق) بنا شده است، بنابراین گرفتن مجوز رودررو شدن با این افراد محافظت شده بخشی از مشکلات راه است که با توجه به حضور نگارنده در دادگستری این موضوع تا حدودی آسان و این افراد در دسترس بودند. 3- در برخی پژوهش ها ممکن است نمونه گزینش شده باز نمود جمعیت مورد گزینش یا جمعیت با مقیاس بزرگتر نباشد که این خلاء با انتخاب پرونده ها در مرحله خاصی از دستگاه عدالت کیفری (دادگاه) به شرحی که قبلاً به تفضیل در خصوص آن توضیح دادیم، برطرف گردیده است. 4- از جایی که پرسش شوندگان همگی در مقام مجرم و خطاکار بوده و این موضوع جنبه منفی برای آن ها محسوب می شود بنابراین بیان آن نزد دیگران در حکم ریختن آبرو و فاش شدن اسرار و رازهای آنها به شـــمار آمده و این موضوع منجر به ایراد پاسخ های غیر واقع و جدای از آن باعــث صـــدمه اجـتماعی – روحی می گردد. در این خصوص هر یک از متهمین به صورت جدا و دور از حضور دیگران مورد پرسش واقع شده تا مشکلاتی از این دست رخ ننماید. 5- مشکل دیگر که ممکن است در پژوهش هایی از این دست (تنظیم پرسش نامه) رخ نماید این است که پاسخ ها جامعه پسند باشد (یعنی پاسخ هایی که پاسخگویان می دهند همان هایی است که به باور آنها پژوهشگر می خواهد بشنود) این ایراد با اتخاذ سیاست تبیین هدف و چرایی طرح برای پاسخگو در ابتدا و دادن اختیار به وی در شرکت یا عدم شرکت خنثی و رفع شده است. و- فرضیه های پژوهش 1- مولفه هایی از جمله هوش، کمی استعداد تحصیلی، و موقعیت بد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سارقین که عموماً انسان هایی عاقل و مختار هستند باعث می شود که این افراد برای رسیدن به آمال و آرزوهای طبیعی خود در جهت هم زیستی و اقتصادی با دیگران و یا به دلیل رفع نیازهای خاص به ویژه اعتیاد به مواد مخدر مرتکب سرقت گردیده و از این راه نیازهای خود را برآورده نمایند. 2- می توان گفت از نظر آسیب شناسی اجتماعی، بیکاری و فقر نیز می تواند عامل عمده ای در پیدایش کج رویهای اجتماعی بخصوص سرقت باشد. 3- بنظر می رسد هم نشینی با دوستان با تاکید بر مکتب آموزش جرم مهم ترین علل گرایش سارقین به ارتکاب سرقت پس از اعتیاد _ اگر بتوان آن را علت مستقم سرقت دانست- در جامعه آماری مورد پژوهش دانست. 4- می توان از طریق راه های پیشگیری به ویژه پیشگیری وضعی در حذف فرصت های منفی توفیق داشته وبا استفاده از برنامه های آموزشی و ارتقاء سطح اقتصادی و فرهنگی جامعه به ایجاد فرصت های جایگزین فرصت های جرم زا دست یافت. 5- بنظر می رسد انگیزه در ارتکاب جرم سرقت بی تاثیر باشد. ز- روش پژوهش تحقیق ارائه شده از نوع کاربردی و از نظر ماهیتی توصیفی - پیمایشی بوده ولی در آن از روش استنباط استفاده و در کنار آن برای تکمیل کردن بحث و غنی کردن آن به منابع کتابخانه ای مراجعه شده است جامعه آماری پژوهش حاضر شهر مقدس مشهد بوده و به عنوان نمونه آماری تعداد 100 نفر از متهمین سرقت به صورت تصادفی احتمالی انتخاب می گردند و تعدادی از پرونده های سارقین نیز مورد بررسی و مطالعه قرار خواهد گرفت. جمع آوری اطلاعات میدانی و برای اندازگیری دقیق متغیرها موجود در تحقیق از 2 ابزار سنجش (فرم اطلاعاتی پرونده و پرسشنامه) استفاده شده است: 1-فرم بررسی و جمع آوری اطلاعات از پرونده های سرقت 2-پرسشنامه ساختمند با گونه تنظیم مصاحبه رو در رو پرسشگر با پاسخگو (سارق) شامل 68 سوال لازم به ذکر است به منظور تعیین روایی محتوایی و بررسی علمی بودن پرسشنامه، پرسشنامه در اختیار تعدادی از اساتید حقوق و روانشناس قرار گرفت و بعد از دریافت نظرات و تایید آنان اصلاحات ضروری در پرسشنامه انجام شد و پرسشنامه نهایی تدوین گردید. همچنین جهت بررسی صحت برخی پاسخ ها و نزدیک شدن به پاسخ های واقعی در پرسشنامه از جمله سوابق متهمین و اتهام انتسابی، از سیستم ثبت پرونده های قضائی در استان خراســـــان رضوی کمک گرفته خواهد شد. ح- سازمان پژوهش در این پایان نامه سعی شده تا مطالب و موضوعات پژوهش، بر مبنای موضوع به صورت منصفانه ای تقسیم شود. به این طریق که پایان نامه از دو بخش کلی تشکیل شده، هر بخش شامل چهار فصل می باشد. به بیان دیگر پلان بندی مطالب به نحوی صورت گرفته که تعادل گفتاری در همه مباحث و سرفصل ها به عینه مشخص است. در بخش اول ضمن بیان کلیات و مفاهیم و مبانی نظری پژوهش طی چهار فصل به ترتیب شامل تحلیل و بررسی جرم سرقت، انگیزه ارتکاب جرم، جرمشناسی سرقت و پیشگیری از جرم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در بخش دوم وضعیت های مختلف نمونه های آماری طی سه فصل به ترتیب شامل وضعیت فردی و خانوادگی، وضعیت اجتماعی – اقتصادی و بررسی سرقت در نمونه های آماری مورد بررسی قرار گرفته و نهایتاً در فصل آخر بخش دوم به ارائه راهکارهای پیشگیرانه از جرم سرقت پرداخته شده است. و در قسمت پایانی ضمن نتیجه گیری پیشنهاداتی ارائه می گردد.  کلیات، مفاهیم و مبانی نظری پژوهش  فصل اول تحلیل و بررسی جرم سرقت از زمانی که مالکیت خصوصی در میان بشر به رسمیت شناخته شد متعاقب آن تجاوز به اموال و تعرض به مالکیت نیز جرم تلقی شده و برای آن مجازات منظور شده است از سویی سهولت ارتکاب جرایم اموال و محسوس بودن سود حاصل از آن موجب افزایش ارتکاب این قبیل جرائم نسبت به جرائم دیـگر می شود جرائم مالی به صورت های مختلفی تحقق می یابد که مهم ترین آن عبارتند از: سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت و تخریب جزایی جرم چک پرداخت نشدنی با آن که در بیشتر موارد ماهیتاً نوعی کلاهبرداری است به عللی بطور مستقل به جمع جرائم مالی پیوست است. 1-1- تعریف سرقت برای هر جرمی علاوه بر ملاک و مبنای وضع، تعریفی وجود دارد برخی از جرایم دارای تعریف قانونی و برخی دارای تعریف حقوقی هستند. در حقوق موجود ایران، سرقت از جمله جرایمی است که دارای تعریف قانونی است هر چند تعریف مذکور محل ایراد قرار گرفته است. (البته در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 این ایرادات مرتفع گردیده است) همچنین سرقت از جمله جرایمی است که معنای اصطلاحی و معنای لغوی آن با هم هماهنگ است. در اینجا ابتدا معنای لغوی و سپس معنای فقهی و حقوقی آن را مورد بررسی قرار می دهیم. 1-1-1- سرقت در لغت سرقت واژه ای عربی از ماده «سَرَقَ»، از مصدر ثلاثی مجرد (سرقه)، به معنای برداشتن چیزی از کسی با حیله و فریب یا از خفا و پنهانی است. سارق که مونث آن «السارقه» است به معنای دزد و استراق سمع از همین ماده به معنای دزدانه گوش دادن است (اِستَرَقَ مِنهُ الشیء : سَرَقَه و السَّمعَ. استَمَعَ مُستَخفیاً). و نیز گفته اند: «سارق به کسی گفته می شود که به طور پنهانی وارد حرز شود و چیزی را که از آن خودش نیست، بر می دارد»[1]. همچنین سرقت برداشتن مخفیانه چیزی توسط کسی است که حق برداشت آن را نداشته باشد. (اصفهانی 1383، 231) در فرهنگ لغت فارسی نیز سرقت به معنای بردن مال کسی در پنهان و با مکر و فریب که صاحب مال خبردار نشود و نیز گرفتن مال کسی در بیابان و صحرا به زور و یا بردن مال و پول کسی به زور یا مکر و فریب آمده است[2]. و ربودن به معنای چیزی را با تردستی برداشتن و بردن، بلند کردن، به سرعت بردن، به زور و سرعت از شخصی بردن آمده است.[3] معادل واژه ربودن در زبان فرانسه «Soustraction» و در زبان لاتین « Contrectation» و در زبان عربی «اختلاس» است که همگی به معنای انتقال مال از حیازت بزه دیده (صاحب ید سابق) به حیازت مرتکب بدون رضایت صاحب آن آمده است. در زبان انگلیسی واژه « Theft» به معنای سرقت لفظی عام است به معنای برداشتن و ربودن مال غیر، بدون رضایت صاحب مال، خارج کردن متقلبانه مال منقول دیگری از تصرف او یا از تصرف کسی که آن را نگهداری می کند (متصرف) بدون رضایت او و به قصد محروم کردن دایمی مالک از منافع آن و به خود اختصاص دادن آن برای استفاده شخصی یا به نفع رباینده. همچنین واژه « Steal» به معنای برداشتن مال دیگری به طور پنهانی و بدون اجازه یا حق قانونی و برداشتن متقلبانه چیز متعلق به دیگری است.[4] در کامن لو، سرقت به ربودن مال منقول دیگری به قصد محروم کردن دایم مالک از مال خودش تعریف و یک شخص در صورتی متهم به سرقت است که به طور متقلبانه مال متعلق به دیگری را به قصد محروم کردن دایمی مالک از آن، به خود اختصاص دهد در این نظام، عنوان سرقت شامل جرایم متعددی از جمله کلاهبرداری، اخاذی، دخالت در اموال مسروقه، سرقت مقرون به آزار، ورود به منزل مسکونی برای ارتکاب جرم، تخریب می شود و رکن اصلی آن تصاحب مال غیر است که کلیه مواردی را مرتکب با مال غیر، برخورد مالکانه می کند شامل می شود و در برابر این مفهوم واژه های «Theft» و «Larceny» و «SteaLing» به کار برده شده است. (حبیب زاده 1389، 31) 1-1-2- سرقت در فقه در فقه اسلامی، در خصوص تعریف سرقت، بین فقهای امامیه و اهل سنت اتفاق نظر وجود ندارد. در منابع اهل سنت با تقسیم سرقت به سرقت حدی و تعزیری و سپس تقسیم سرقت حدی به سرقت صغری و کبری، از حرابه – قطع طریق- که در فقه امامیه عنوان خاص – محاربه- دارد به سرقت کبری یاد کرده اند. در مورد سرقت کبری (حرابه) نیز که در فقه امامیه تحت عنوان «محاربه» مورد بررسی قرار می گیرد ، اختلاف های فراوانی وجود دارد که از بحث ما خارج است. فقها با آن که در بیشتر ابواب فقه پیش از ورود در اصل بحث، ابتدا به تعریف موضوع بحث می پردازند، مانند تعریف زنا، محاربه، ارتداد و قتل، اما در خصوص سرقت بدون پرداختن به تعریف آن به بیان شرایط سرقت مستلزم حد پرداخته و تنها برخی از فقها سرقت را تعریف کرده اند که آن هم جامع و مانع نیست. (حبیب زاده 1389، 32) در منابع حدیثی، روایاتی وجود دارد که مضمون آنها حاکی از آن است که امام (ع) در مورد ربودن علنی مال غیر نیز اصطلاح سرقت را به کار برده است. از جمله گفته اند: «قَضی امِیرُالْمُومِنینَ (ع) فی رَجٌلٍ اخْتَلَسَ ثَوْباً مِنَ السُّوقِ فَقَالُوا: قَدْ سَرَقَ هَذَا لرَّرجُلُ...»[5]. با این وجود در منابع فقه امامیه بدون ارائه تعریف جامع برای سرقت، در بیان احکام سرقت، فقط یک نوع سرقت شناخته شده و آن سرقت مستوجب حدّ است و سرقت تعزیری عنوان مستقلی ندارد. فقها با بیان شرایط اجرای حد سارق ربودن از غیر حرز و به طور علنی را از شمول تعریف سرقت خارج دانسته، آن را با عناوین دیگری از جمله «استلاب، انتهاب،اختلاس، اختطاب و احتیال» مورد حکم قرار داده اند[6]. علامه حلّی می گوید: «شرط اجرای حد سرقت، ربودن مخفیانه است و اگر ربودن علنی و با زور یا ناشی از تصرف در مال امانی باشد، حد قطع جاری نمی شود». (حلی 1410ه.ق، 182) امام خمینی(ره) در موردی که هتک حرز به طور مخفیانه، ولی ربودن مال به صورت آشکار و با زور صورت می گیرد، حد سرقت را منتفی می داند.[7] از این حکم می توان استنباط کرد که پنهانی بودن، خصوصیت ذاتی سرقت نیست؛ بلکه خصیصه رفتار مجرمانه (ربودن) است و لذا هتک حرز به طور مخفیانه، خصوصیتی ندارد. «اما اعتبار خصوصیت پنهانی بودن به لحاظ مفهوم سرقت است و عرف در معنای سرقت، پنهان بودن را شرط می داند. لذا اگر حرز را بشکند و آشکارا از آن مال بردارد، دستش قطع نمی شود؛ زیرا در این حالت از نظر عرفی غاصب است نه سارق. بله اگر آشکارا هتک حرز کند و پنهانی مال را برباید مفهوم سرقت محقق می شود؛ چون خصوصیت پنهانی بودن، قید ربودن مال است. تا آنجا که بعضی از جمله جواهر و شهید ثانی غیر این حالت (ربودن غیر پنهانی) را اصولاً سرقت ندانسته اند.»[8] از مطالب و تعاریف مذکور در منابع فقهی، می توان چنین نتیجه گرفت که در نظر مشهور فقها: «سرقت عبارت است از ربودن مخفیانه مال دیگری از حرز مناسب، پس از هتک آن»؛ اما این تعریف شامل سرقت تعزیری نمی شود و به این لحاظ ربودن مال غیر در صورتی که واجد شرایط مذکور نباشد، از نظر فقهی ذیل عنوان سرقت قرار نمی گیرد. 1-1-3- سرقت در حقوق قانونگذار پیش از انقلاب بی آنکه سرقت را تعریف کند طی مواد 222 تا 232 قانون مجازات عمومی به بیان حکم سرقت با انواع مختلف آن پرداخته و در عین حال، در آغاز متذکر شده بود: «هرگاه سرقت جامع شرایط مقرره در شرع نبوده، ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد». برخی از حقوقدانان به دلیل عدم ارائه تعریف قانونی سرقت را به این شرح تعریف کرده اند : «سرقت عبارت از ربودن متقلبانه مال منقول متعلق به غیر است» این تعریف اشکالاتی داشت : اولاً ربایش همواره با نوعی تقلب صورت می گیرد لذا قید متقلبانه در تعریف زاید بود ثانیاً ربایش (جابه جایی مال) ماهیتاً به اموال منقول تعلق می گیرد. بنابراین قید «مال منقول» نیز زاید بود. [1] - محمد جعفر حبیب زاده، سرقت در حقوق کیفری ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات دادگستر، 1389، ص 29. [2] - محمد معین، فرهنگ معین، چاپ اول، تهران، نشر ندا، 1381، ص 522. [3] - علی اکبر دهخدا، لغت نامه دهخدا، جلد 17، چاپ اول، دانشگاه تهران: موسسه لغت نامه دهخدا، 1377، ص 373 . 5-Oxfoed Advanced Learners Dictionary، 1989 [5] - شیخ محمد بن حسن حر عاملی، وسایل الشیعه، جلد 18، قم، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1400ه.ق، ص 503. [6] - محمدجعفر حبیب زاده، تحلیل ماده 665 ق.م.ا مجله قضایی و حقوقی دادگستری، شماره 26، بهار 1378. [7] - سید روح الله موسوی خمینی، تحریرالوسیله، ترجمه علی اسلامی و محمد قاضی زاده، قم، جامعه مدرسین قم دفتر انتشارات اسلامی، 1366، ص683. [8] - محمد فاضل لنکرانی، تفصیل الشرایعه فی شرح تحریرالوسیله، قم، المطبه العلمیه، 1406ه.ق، کتاب حدود، ص 394. دریافت فایل بررسی علل و انگیزه سرقت در مشهد و ارائه راهکارهای پیشگیرانه...