|
فرمت فایل: ورد –Word و قابل ویرایش
تعداد صفحات: 66
«هنرمندان ساسانی صحنه های شکار جانورانی مانند شیر، گراز، گربه و ببر و
گوزن و غیره را در فضای تنگ و فشرده ترسیم کرده اند که در آنها شاه تاج
شاهی را بر سر و جامه مخمل مزین به جواهر بر تن و سلاح زرین بر دست،
حیوانات را پیاده یا سواره تعقیب می کند، در این تصاویر هنرمندان دلیری و
قدرت شاهن این سلسله را به بیننده القا کرده اند.»
کشتن جانوران مهیب به دست «قهرمان - شاه» در هنر خاور نزدیک، باستانی و
تاریخی دیرین سال داشته است و این مضمون در دوره ساسانی نیز مردم پسند و
رای مانده و نقشش در دیوار نگاره ها و گچبری ها و کلا در تزئینات دست ساخته
های ساسانی، مخصوصا مشهورترین آنها یعنی ظروف سمین ممتاز به کار رفته است.
هنرمندان ساسانی برای ساخت ظروفشان بندرت از طلا و اغلب از نقره استفاده
می کردند و نمونه هایی برای تمام طبقات اجتماعی بوجود آورده اند و مردم
نیز آنها را تقلید می کردند.
شکلهای این ظروف سمین متناسب با شکوه دربار ساسانی است. این ظروف شامل:
قابها، کاسه ها، جامهای گرد یا زورقی شکل با لبه های صاف یا دالبردار، تنگ
ها و ابریق هاست. و علاوه بر کاسه و پیاله و بشقاب، اشیای دیگری مانند
گلدان، مجسمه های جانوران، سر جانوران و سایر لوازم تزئینی نیز از ورقه
نقره ساخته می شد.
روش ساخت اینها (بویژه در سده های سوم و چهارم که دوره رونق آنهاست)
چنین بود که هر یک از عناصر تزئینی یک اثر هنری بطور جداگانه ساخته می شد و
سپس آنها را پس از مطلا کردن بر روی شی مورد نظر جوش می دادند. این روش که
در یونان و روم ناشناخته بود روشی کاملا ایرانی است و کهن ترین نمونه
شناخته شده این نوع ظروف، «قاب زیویه» است. در برخی از اشیاء ابتدا آنها را
برجسته کاری کرده و سپس حکاکی کرده اند، در این موارد با برگ نازکی از
نقره پست و بلندی های شیئی را پوشانده و آنرا دارای طلا مضاعف کرده اند.
برخی دیگر از ظروف ریخته گری و قالب ریزی شده اند و در آثار متأخر تمام
تزئینات ظرف فقط کنده گری شده است.
«نقش اصلی در این ظروف تصویر شاه است. جام ساسانی مانند نقش برجسته
خاصیت نمایشی دارد و چون در کارگاههای کاخ ساخته می شود از اینرو شکوه
پادشاه را تجلیل می کند.»
«همانطور که ذکر شد زیباترین قطعات از لحاظ فن در قرون 3 و 4 میلادی
بوجود آمده اند و کارهای بعدی غالبا جز استنتاخ کارهای سابق چیزی محسوب نمی
شود.»
نقره کاری آغازین ساسانیان عمدتاً عبارت بود از ساختن کاسه ای ساده با
کنده کاری یا قلمزنی که تصویر سر و گردن مالک آن در وسط آن بود.
«امروز فقط تعدادی در حدود صدها قاب و جام در دست است که بیشتر آنها از
کشفیات اتفاقی در روسیه شرقی یا در اورال بدست آمده است. این مجموعه در
موزه ارمیتاژ نگاهداری می شود. نمونه های کمیابی هم در مجموعه های مختلف
اروپا و آمریکا است که بصورت پراکنده هستند.
به تازگی موزه تهران دارای چند نمونه پر ارزش شده است که در ایران یافت شده اند.»
و در آخر لازم به ذکر است که نه تنها پادشاهان ساسانی از این ظروف سیمین
استفاده می کردند بلکه آن ها را به عنوان کالایی مرغوب و هدیه ای مناسب به
پادشاهان و فرمانروایان همزمان خود هدیه می کردند و یا به عنوان کالایی
مردم پسند به بازارهای دور افتاده برای تجارت می فرستادند. یاد کرد، و
پررونق ترین دوره این مبادلات در دوران سلطنت خسرو اول و خسرو دوم (قرون 6 و
7 م.) است.
2-1- قلمزنی محصولات مس و برنج
یکی از ظرایف صنایع دستی ایران، قلمزنی بر روی انواع فلزات و آلیاژهاست که سابقه‌یی بسیار طولانی دارد.
قلمزنی هنر نقر (کندن) نقوش بر اشیاء فلزی است. این هنر در کشورمان
همواره با استیل ایرانی ملازمت داشته و نقوش آن، گل و بته‌های ایرانی بوده
است. در نقر فلز، معمولاً منقاش قلمزن، تراشه‌های فلزی یا ناهمواری‌هایی در
حدود خطوط شکاف‌ها باقی می‌گذارد و استاد قلمزن یعنی صنعتگری که کارا و
قلمزن است، در پایان کار، این تراشه‌ها را با کاغذ سمباده پاک می‌کند و
خطوط را هموار می‌سازد. به هر حال قلمزنی هنری است که طی آن هنرمند قلمزن،
نقوش اصیل و سنتی را با ابزار و وسایل ساده و دستی ولی با مهارت و هنرمندی،
بر روی شیء مورد نظر نقر می‌کند.
در گذشته هنرمندان این رشته در زمینه‌ی ساخت و پرداخت انواع ظروف و آثار
دیگری از فلزات و آلیاژهای مختلف فعالیت داشتند و بر روی طلا و نقره نیز
به قلمزنی می‌پرداختند. ولی در حال حاضر، کار این گروه بیشتر به نقش نشاندن
بر روی مس و برنج و آلیاژهای مختلف و ندرتاً به قلمزنی بر روی نقره محدود
می‌شود. همچنین در گذشته هنرمندان این رشته اشیاء و آثار و محصولاتی را که
به قلمزنی روی آن می‌پرداختند خودشان تهیه می‌کردند در حالیکه هم اینک این
کار توسط کارگاههای ساخت انجام می‌شود و کمتر اتفاق می‌افتد که صنعتگر
قلمزنی، خودکار ساخت شیء را نیز انجام دهد.
برای قلمزنی ابتدا پشت سطح شیء یا اثری را که قرار است قلمزنی کنند، باز
می‌پوشانند تا ظرف خالی طی مرحله‌ی قلمزنی بر اثر ضربات چکش و فشار قلم،
تاب برنداشته و هم از سر و صدای زیاد جلوگیری شود. برای این عمل یعنی
قیراندود کردن پشت کار، قیر جامد را در دستگاه ذوب قیر، ذوب می‌کنند. سپس
قیر ذوب شده به صورت لایه به لایه روی محل مورد نظر می‌کشند تا قشر نسبتاً
ضخیمی تشکیل گردد پس از سرد شدن ظرف، با کشیدن دوغاب سفیدی، محل مورد
قلمزنی را جهت طراحی آماده می‌کنند. دوغاب مذکور صرفاً برای بهتر نمایان
شدن خطوط طراحی می‌باشد که به وسیله‌ی مداد کشیده می‌شود.
طراحی طرح‌های ظروف قلمزنی که اکثراً از طرح‌های سنتی الهام می‌گیرد به چند طریق به مرحله‌ی اجرا گذاشته می‌شود:
1. رسم طرح توسط شخص قلمزنی که در طراحی نیز مهارت دارد مستقیماً روی سطح مورد نظر.
2. رسم طرح بر روی کاغذ، و سوزنی نمودن خطوط اصلی، سپس به وسیله‌ی
کوبیدن سمبه (پارچه‌ای که درون آن را از گرد زغال یا جوهر پر نموده‌اند) بر
روی کاغذ، اثر قسمت‌های سوراخ شده را بر روی سطح کار،ایجاد و سپس شروع به
قلمزنی می‌نمایند.
|