پترولوژی و ژئوشیمی مخروط‌های بازالتی کواترنری بوبک و سیخ کوه، باختر نهبندان، خاور پهنه لوت...

پترولوژی و ژئوشیمی مخروط‌های بازالتی کواترنری بوبک و سیخ کوه، باختر نهبندان، خاور پهنه لوت... چکیده: مخروط­های توده آتشفشانی کوه بوبک و سیخ­کوه در جنوب خاوری استان خراسان جنوبی و در شمال و جنوب باختری شهرستان نهبندان واقع شدهاند. این مخروط­ها از سنگهای آذرین خروجی عمدتاً منطقه شامل بازالت، تراکی بازالت، کوارتزآندزیت و آندزیت بیوتیت­دار تشکیل شده­اند و دارای بافت غالب پورفیری هستند. کانی­های اصلی آنها الیوین، پلاژیوکلاز، کوارتز، هورنبلند و بیوتیت و کانی ­های فرعی آنها سریسیت، اپیدوت، زئولیت و کلسیت می­باشد. بررسی­های توزیع اندازه بلور­ها (CSD) در نمونه­های بازالتی سیخ­کوه و بوبک نشان­ می­دهد که بلورهای پلاژیوکلاز این سنگها از نوع تیغه­ای و میله­ایمی­باشند. رشد نرخ تبلور و هسته­بندی این بلورها 1.52*10 -10-7.15*10 -10 در طی38.34-22.97 سال می­باشد. مشخصات ژئو شیمیایی این سنگها نشان می­دهد که آنها جز سری ماگمایی کالک آلکالن و آلکالن هستند. در نمودارهای عنکبوتی الگوی تغییرات عناصر جزیی و کمیاب خاکی بهنجار شده نسبت به کندریت و گوشته اولیه نشان می­دهد که­ در آن­ها عناصر خاکی سبک غنی شدگی بیشتری نسبت به عناصر خاکی نادر سنگین دارند. که این از ویژگی­های ماگماهای سری کالک­آلکالن می­باشد از طرفی ویژگی­های آلکالن این سنگها نشان ­می­دهد که تشکیل آنها احتمالاً در ارتباط با گسل­های منطقه نیز باشد. همچنین مطالعات ژئوشیمیایی این سنگها نشان می­دهد که تفریق بلوری فرآیند اصلی تشکیل آنها بوده است هرچند نمی­توان نقش آلایش پوسته ای را نیز نادیده گرفت.   کلمات کلیدی: بوبک، سیخ­کوه، باختری نهبندان، فرورانش، توزیع اندازه بلور، کالک آلکالن.  فهرست مطالب ...... فصل اول کلیات.. 21 1-1 مقدمه.. 22 1-2 موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی به منطقه.. 23 1-3-پیشینه مطالعاتی.. 25 1-4- ضرورت و اهداف تحقیق.. 26 1-5- چگونگی مراحل انجام کار.. 27 1-6- ساختار پایان نامه.. 28 .. فصل دوم زمین­شناسی عمومی.. 29 2-1- مقدمه.. 30 2-2-جایگاه زمینشناسی ایران.. 30 2-3- بلوک لوت.. 32 2-4- چینه شناسی بلوک لوت.. 33 2-5- ماگماتیسم بلوک لوت.. 34 2-6- ولکانیسم بلوک لوت.. 35 2-7- زمین شناسی منطقه مورد مطالعه.. 37 1-7-2-آتشفشان کوه بوبک.. 37 2-7-2- توده بازالتی سیخ کوه.. 45 .............................................................................. فصل سوم مطالعات پتروگرافی.. 57 3-1- مقدمه.. 58 3-2- سنگ شناسی واحد های آتشفشانی بوبک.. 58 3-2-1- آندزیت ها.. 59 3-2-1-1- کوارتز آندزیت.. 59 3-2-1-2- کوارتز آندزیت بیوتیت دار. 62 3-2-1-3- تراکی آندزیت هورنبلند دار. 64 3-2-1-4- آندزیت بیوتیت دار. 64 3-2-2- بازالت­ها.. 67 3-2-2-1- بازالت­ها68 3-2-2-2- تراکی بازالت­ها71 3-3- سنگ شناسی واحد های آتشفشانی سیخ کوه.. 73 3-3-1- هورنبلند آندزیت.. 73 3-3-2- بازالت.. 75 3-3-3-تراکی بازالت­ها.. 77 فصل چهارم مطالعه توزیع اندازه و شکل بلورهای پلاژیوکلاز و شیمی- کانی پلاژیوکلاز 79 4-1- مقدمه.. 80 4-2- تئوری توزیع اندازه­ی بلورها (CSD).. 83 4-3- روش انجام مطالعات توزیع اندازه­ی بلور.. 89 4-4- روش برداشت داده­ها.. 94 4-5- باسازی شکل بلورهای پلاژیوکلاز.. 100 4-6- نتایج مطالعه شکل بلورها.. 102 4-7- سهم حجمی.. 107 4-8- مدت زمان رشد و هسته بندی.. 108 ............................................................ فصل پنجم مطالعات ژئوشیمی و پتروژنز.. 110 5-1- مقدمه.. 111 5-2-روش انجام آنالیزنمونه ها.. 112 5-3-منابع ایجاد خطا در طی آماده سازی و تجزیه شیمیایی نمونه­ها 115 5-4-کاربرد نتایج تجزیه­ی شیمیایی عناصر اصلی در رده­بندی سنگهای مورد مطالعه.. 116 5-4-1-رده­بندی ژئو شیمیایی.. 116 5-5- تغییرات ژئوشیمیایی.. 120 5-5-1- مطالعه بر روی تغییرات ایجاد شده در ماگما و سنگهای حاصل از آن با کمک روشهای ژئوشیمیایی.. 120 5-5-2- بررسی تغییر وتحولات ژئوشیمیایی به کمک نمودارهای تغییرات 122 5-5-2-1- روند تغییرات عناصر اصلی در مقابل SiO2(1909،Harker). 122 5-5-2-2- روند تغییرات برخی از عناصر فرعی در مقابل SiO2(1909،Harker). 125 5-5-2-3- روند تغییرات نمودارهای درصد اکسید ـ درصد MgO(1948، Fenner). 127 5-6-مقایسه فرآیندهای تبلور تفریقی و ذوب بخشی با استفاده از نمودارهای تغییرات عناصر کمیاب.. 130 5-7-تعیین سری ماگمایی.. 131 5-8-روند تغییرات عناصر کمیاب.. 136 5-8-1-نمودار های عنکبوتی بهنجار شده نسبت به گوشته اوّلیه 137 5-8-2-نمودارهای عنکبوتی بهنجار شده نسبت به کندریت.. 139 5-9- تعیین جایگاه تکتونیکی سنگهای منطقه مورد مطالعه 140 5-9-1-نمودار تمایز تکتونیکی Ti-Zr(1973،and Cann Pearce)141 5-9-2- نمودارهای تمایز تکتونیکی Zr/4 –2*Nb –Y( 1986، Mesched ) و Th –Hf/3 –Ta (1980، Wood)142 5-9-3- نمودارهای تمایز تکتونیکی MnO- TiO2- P2O5(1983،Mullen ) 144 5-10- تعیین محل منشأ سنگهای منطقه­ی مورد مطالعه.. 145 5-10-1-نمودار نسبت عناصر کمیاب Sm/Yb در مقابل Ce/Sm.. 145 5-11-شواهدی مبنی بر تبلور تفریقی و یا ذوب بخشی.. 146 5-12-شواهدی مبنی بر آلایش پوسته­ای.. 147 .............................................................................................................. نتیجه­گیری.. 149 منابع .. 150 عنوان جدول صفحه جدول ‏3‑1-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای کوارتز آندزیت کوه بوبک... 60 جدول ‏3‑2-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای کوارتزآندریت بیوتیت دارکوه بوبک... 62 جدول‏3‑3-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای تراکی آندزیت هورنبلند دارکوه بوبک... 64 جدول‏3‑4-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای آندزیت بیوتیت دارکوه بوبک... 66 جدول‏3‑5-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای بازالتیکوه بوبک... 68 جدول‏3‑6-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای تراکی بازالتکوه بوبک... 71 جدول‏3‑7-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای هورنبلند آندزیت سیخ کوه... 73 جدول‏3‑8-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای بازالتی سیخ کوه.. 75 جدول‏3‑9-مشخصات نمونه دستی و میکروسکوپی از واحدهای تراکی بازالت سیخ کوه... 77 جدول‏4‑1- نتایج انتخاب ۵نسبت منظر مناسب بر اساس محاسبات انجام شده برای مقطع سیخ کوه در برنامه CSD Slice... 93 جدول‏4‑2-مشخصات پتروگرافی نمونه های برداشت شده از سیخ کوه و بوبک ... 95 جدول‏4‑3- تعیین نسبت­های بلوری با آنالیز طول و عرض بلورها به روش مورگان و جرام .102 جدول‏4‑4-نتایجمحاسبات حاصل از نمودارهای CSD برای نمونه های مورد مطالعه.109 جدول‏5‑1- موقعیت جغرافیایی و مشخصات نمونه­های سنگی انتخاب شده جهت تجزیه شیمیایی از کوه­های آتشفشانی بوبک و سیخ کوه.. 112 جدول‏5‑2- داده­های حاصل ازتجزیه شیمیایی نمونه­های کوه­ بوبک باروشXRF.و سیخ کوه،اکسیدهای عناصراصلی(برحسب درصد وزنی)... 113 جدول‏5‑3- داده­های حاصل ازتجزیه شیمیایی نمونه­های کوه بوبک و سیخ کوه، اکسیدهای عناصر فرعی و کمیاب (برحسب پی­پی­م)... 114 فهرست شکل‌ها عنوان شکل صفحه شکل ‏1‑1 - موقعیت جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای مناطق مورد مطالعه.24 شکل ‏2‑1-تاریخچۀ تکوین ساختاری البرز،(1988؛Sengor et al )... 31 شکل ‏2‑2- تقسیم بندی واحدهای تکتونو- رسوبی ایران بر اساس( 1968¸Stocklin ).. 31 شکل ‏2‑3-محدوده ̛̛̛خرد قاره ایران مرکزی و زیر پهنه های آن (آقانباتی، 1383 )... 33 شکل ‏2‑4-تعدادی از آتشفشان­ها و خروجی­های موجود در بلوک لوت به ویژه در حاشیه خاوری، آن موقعیت آن ها تقریبی میباشد )طولابی نژاد،1392)... 36 شکل ‏2‑5- نقشه زمین شناسی 100000/1 چهار فرسخ (حمزه پور،1387)و آتشفشان کوه بوبک... 38 شکل ‏2‑6-نقشه زمین شناسی 20000/1 تهیه شده از کوه آتشفشانی بوبک بر اساس مطالعات صحرایی و تصاویر ماهواره ای... 38 شکل ‏2‑7-نمایی از واحدهای سازنده آتشفشان کوه بوبک بر روی تصویر ماهواره ای Google earth.39 شکل ‏2‑8-نمایی از مخروط آتشفشانی کوه بوبک، واحدهای سازنده و سنگهای میزبان آن (دید به سمت شمال)... 39 شکل ‏2‑9-تکرار جریان های گداز­ه­ای در آتشفشان کوه بوبک در ضخامت­های متفاوت... 40 شکل‏2‑10-وفور حفرات ناشی از خروج گاز در بازالت­های کوه آتشفشانی بوبک... 41 شکل‏2‑11-الف) بافت بادامکی ایجادشده دراثر خروج گازدر توده بازالتی بوبک. ب، ت و ث) حفرات ناشی از خروج.. 41 شکل‏2‑12- خاک­های قرمز فسیل شده در بخش زیرین اسکوری­های بهم جوش خورده... 42 شکل ‏2‑13-واحد اسکوری­های بهم جوش خورده که قطعات اصلی این واحد ترکیب آندزیتی و بازالتی.. 42 شکل‏2‑14-الف و ب) اسکوری ها موجود در آتشفشان بازالتی کوه بوبک به رنگ های قرمز و سیاه... 43 شکل‏2‑15-واحد روانه های بازالتی نوک قله آتشفشان کوه بوبک(دید به سمت شمال) ... 44 شکل ‏2‑16-الف) شکستگی­های ناشی از سرد شدن جریان گدازه . ب، ت و ث) حفره های خروج گاز در روانه های.. 44 شکل ‏2‑17-نقشه زمین شناسی 250000/1 ده سلم(گریفیس و همکاران،1371)، آتشفشان بازالتی سیخ کوه ... 45 شکل‏2‑18-نقشه زمین شناسی 200000/1 تهیه شده از توده بازالتی سیخ کوه بر اساس مطالعات صحرایی.. 46 شکل ‏2‑19- منشورهای بازالتی آتشفشان سیخ کوه (دید به سمت شمال)... 46 شکل‏2‑20- توده گرانودیوریت ملک چاه رویی در بخش جنوبی توده بازالتی سیخ کوه (دید به سمت جنوب)... 47 شکل ‏2‑21- نمایی از مخروط آتشفشانی سیخ کوه، واحدهای سازنده و سنگ­های میزبان توده (دید به سمت جنوب)... 47 شکل‏2‑22-مجموعه­های گارنت میکاشیست از دگرگونی­های ده سلم در پایه آتشفشان سیخ کوه... 48 شکل‏2‑23- زائده های گرانیتی حاوی کوارتز، تورمالین و فلدسپات در مجموعه­های دگرگونی ده سلم.. 49 شکل ‏2‑24- گرانیت های میلونیتی شده در حاشیه توده سیخ کوه... 49 شکل‏2‑25-الف تا ث) قطعات گرانیتی در واحدهای خروجی آتشفشان سیخ کوه (جنس این قطعات مشابه با زائده های گرانیتی در مجموعه های دگرگونی ده سلم است)... 50 شکل ‏2‑26- روانه های بازالتی شکسته شده سیخ کوه که مجموعه­های دگرگونی را پوشانده­اند(دید به سمت شمال)... 50 شکل‏2‑27-الف- مرز بین واحد های گرانیتی میلونیتی شده و سنگ های آتشفشانی سیخ کوه، ب- مرز بین واحدهای مجموعه های دگرگونی و سنگ های آتشفشانی سیخ کوه... 51 شکل‏2‑28-کلیواژ اسلیتی ایجاد شده در پایه مجموعه های دگرگونی پایه آتشفشانی سیخ کوه... 52 شکل ‏2‑29- فرسایش پوست پیازی در بازالت­های آتشفشانی سیخ کوه... 52 شکل‏2‑30-واحد آندزیتی دگرسان شده سیخ کوه... 54 شکل ‏2‑31- واحد بازالتی توده­ای آتشفشانی سیخ کوه... 54 شکل‏2‑32- آنکلاوهای گرانیتی در روانه های بازالتی سیخ کوه.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .55 شکل ‏2‑33- ستونهای بازالتی (منشورهای بازالتی ) سیخ کوه... 55 شکل ‏2‑35-خمش های ایجاد شده در ستون های منشوری بازالتی سیخ کوه... 56 شکل‏2‑34-مقطع عرضی از منشورهای بازالتی سیخ کوه.. 56 شکل‏3‑1-الف) نمونه دستی کوارتز آندزیت­های آتشفشان کوه بوبک.... 61 شکل‏3‑2- الف) نمونه دستی از کوارتز ندزیت.. 63 شکل‏3‑3- الف) نمونه دستی تراکی آندزیت هورنبلند دار در تو.. 65 شکل‏3‑4- الف) نمونه دستی آندزیت های بیوتیت دار آتشفشان کوه بوبک... 67 شکل‏3‑5-الف)نمونه دستی از بازالت های سازنده آتشفشان کوه بوبک... 69 شکل‏3‑6-الف)نمونه دستی تراکی بازالت های آتشفشان کوه بوبک.. . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . . . . . . ..72 شکل‏3‑7- الف) نمونه دستی هورنبلند آندزیت توده آتشفشانی سیخ کوه.... 74 شکل‏3‑8- الف) نمونه دستی بازالت آتشفشان سیخ کوه.. 76 شکل‏3‑9-الف)نمونه دستی تراکی بازالت آتشفشان سیخ کوه.. 78 شکل‏4‑1- هرکدام از فرآیندهای فعال در طی تبلور ماگما، در توسعه و تشکیل بافت­های آذرین نقش دارند... 81 شکل‏4‑2- شکل ایده آل خط CSD معمولاً توسط فرایندهای حین و بعد تبلور دچار تغییر می شود. (2013، Van der Zwan).86 شکل‏4‑3- مراحل تشکیل خطCSD(1989، Marsh).87 شکل‏4‑4- :Aاضافه شدن دو CSD خطی به یکدیگر و ایجاد CSD منحنی وار شیب­های اولیه. :Bتـشکیل دهنـده­ی CSD بـرای انـدازه­هـای بـزرگ و کوچک حفظ می­شود ولی عرض از مبدا آنها حفظ نمی­شود.88 شکل‏4‑5- با استفاده از مقطع گیری متوالی سنگ، شکل سه بعدی بلورهای مجزا را می­توان بررسی کرد( 2007، and HigginsJerram).91 شکل‏4‑6- نمودار تیره رنگ حاصل داده­های مربوط به نمونه­های کوه بوبک است. نمودارهای دیگر با نسبت منظرهای متفاوت شبیه ترین نمونه ها به نمونه های کوه بوبک هستند... 93 شکل‏4‑7- عکس­های تهیه شده از مقاطع آتشفشان­های کوه بوبک و سیخ کوه برای استفاده در نرم افزار CSD... 96 شکل‏4‑8- بلورهای پلاژیوکلاز بر روی تصاویر XPL با حضور تیغهء ژیپس که در محیط نرم افزار JMicroVision اندازه گیری شده­اند... 98 شکل‏4‑9-نوع پراکندگی نسبت­های عرض به طول بلور در دو بعد، نمودی از شکل سه بعدی آن است( 2006 ،Jerram andMorgan)99 شکل‏4‑10- تصویر که داده­های ورودی در نرم افزار CSDCorrections و نتایج آنالیز داده­ها را نشان می­دهد... 100 شکل‏4‑11- نمایی از وضعیت دو بعدی بلور که در نتیجه ی برش اتفاقی بلور سه بعدی ایجاد شده است(2000، Higgins ).102 شکل‏4‑12- موقعیت نمونه های مورد مطالعه بر روی نمودار زینگ (1935)... 103 شکل‏4‑13- فراوانی نسبت­های عرض به طول نمونه ها و نسبت بلوری پیشنهادیبرای نمونه­های مورد مطالعه. .. 105 شکل‏4‑14- نمودارهاى لگاریتمى چگالى تجمعى در مقابل اندازه دانه­ها براى نمونه­هاى مورد مطالعه.106 شکل‏5‑1- موقعیت نمونه های مورد مطالعه در نمودار رده بندی ژئوشیمایی سنگها برگرفته از ( 1986، Le Bas et al)،علائم مطابق با جدول(5-1)... 118 شکل‏5‑2- موقعیت نمونه های مورد مطالعه در نمودار رده بندی ژئوشیمایی سنگ ها برگرفته از( 1979 ،Cox et al)، علائم مطابق با جدول(5-1)... 118 شکل‏5‑3- موقعیت نمونه های مورد مطالعه در نمودار رده بندی ژئوشیمایی سنگ هابرگرفته از (1985،Middlemost)،علائم مطابق با جدول(5-1)... 119 شکل‏5‑4- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه در نمودار رده بندی ژئوشیمایی سنگها برگرفته از (1977،Winchester and Floyd)، علائم مطابق با جدول(5-1)... 120 شکل‏5‑5- روند تغییرات عناصر اصلی در مقابل SiO2 نمونه­های آتشفشان بوبک و سیخ کوه علائم مطابق با جدول(5-1)... 124 شکل‏5‑6-روند تغییرات تعدادی از عناصر فرعی و جزئی در مقابل SiO2 سنگ های مورد مطالعه... 127 شکل‏5‑7- الف تا ج - موقعیت نمونه­های مورد مطالعه در نمودار تغییرات درصد اکسیدهای اصلی و عناصر کمیاب در برابر MgO( 1909 ، Fenner)... 129 شکل‏5‑8- نمودارهای تغییرات عناصر ناسازگار در مقابل یکدیگر (الف تا ث)... 131 شکل‏5‑9- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر روی نمودار تعیین سری ماگمایی. نمودار Na2O+K2O در مقابل SiO2 (1971، Irvin and Baraga ).132 شکل‏5‑10- نمودار AFM(1971، Irvin and Baraga )، اصلاحی (عبدالرحمن، 1990) و قرارگیری نمونه­های مورد مطالعه در موقعیت سری کالک­آلکالن... 133 شکل‏5‑11- نمودار(1974 ، Miyashiro) و قرارگیری نمونه­های منطقه در موقعیت سری کالک­آلکالن... 134 شکل‏5‑12-نمودار(1976، and Taylor Peccerillo) و قرارگیری نمونه­های منطقه در موقعیت سری کالک­آلکالن با پتاسیم بالا... 135 شکل‏5‑13- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر اساس نمودار Th در مقابل Co (Hastie et al.,2007 )136 شکل‏5‑14- نمودار عنکبوتی برای تعدادی از مقادیر عناصر فرعی و کمیاب سنگ های منطقه مورد مطالعه، بهنجار شده بر اساس گوشته اولیه ( 1989 ، McDonough Sun and)... 138 شکل‏5‑15- نمودار عناصر خاکی کمیاب سنگ های منطقه مورد مطالعه، بهنجار شده بر اساس کندریت(1984 ، Boynton )... 140 شکل‏5‑16- نمودار تمایز تکتونیکی Ti – Zr(1973،and Cann Pearce)141 شکل‏5‑17- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر روی نمودارتمایز تکتونیکیZr/4 –2*Nb –Y(1986، Mesched)143 شکل‏5‑18- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر روی نمودارتمایز تکتونیکیTh–Hf/3–Ta(1980،Wood)،... 143 شکل‏5‑19- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر روی نمودار تمایزتکتونیکی MnO- TiO2-P2O5(1983،Mullen)... 144 شکل‏5‑20- موقعیت نمونه­های بازالتی آتشفشان بوبک و سیخ کوه در نمودار نسبت Ce/Sm در مقابل Sm/Yb2007)، Coban).146 شکل‏5‑21- موقعیت نمونه­های مورد مطالعه بر روی نمودار الف-La/Yb در مقابل La و ب- TiO2 در مقابل Zr(1979، TarneyandSaunders)147 شکل‏5‑22-موقعیت نمونه­های مافیک مورد مطالعه بر روی. الف) نمودار نسبت Ce/Pb در مقابلMgo (2007،Furman). ب) نمودارNb/U در مقابل U(2008 ،and ZhaoYan)148 علائم علامت نشانه Qtz کوارتز Pl پلاژیوکلاز Fe اکسیدهای آهن Chl کلریت Ser سریسیت Cal کلسیت Oli الیوین  1. فصل اول 2. کلیات  2-1- مقدمه  بازالت‌های کواترنری یکی از آخرین نشانه‌های ماگماتیسم در ایران هستند که برخی از آنها در ارتباط با شکستگی‌های ژرف وگسل‌های فعّال در طی­کواترنری است منشأ این بازالت‌ها لایه بارور گوشته است (امامی، 1379). به طور کلی فعالیت‌های آتشفشانی در ایران درطی دوره زمانی ائوسن تا کواترنری با گسترش فراوانی همراه بوده استو سنگ‌های نفوذی نیز عمدتاً در الیگوسن تشکیل شده­اند. ماهیت این ماگماها نیز در قلمرو ماگماهای کلسیمی قلیایی خنثی تا اسیدی و قلیایی پتاسیمی و سدیمی در تغییر هستند. منشأ فعالیت آتشفشانی در داخل صفحات، مختلف بوده و هنوز به خوبی درک نشده است(امامی، 1379). فوران‌های آتشفشانی با سن پلیوکواترنری در جنوب‌ شرق نهبندان دربردارنده‌ی سنگ‌های بازی هستند که روی نهشته‌های فلیشی کرتاسه پسین و ته ‌نشست‌های آبرفتی جوان قرار گرفته­اند (قاسمپور، 1389). در ایران انواع مختلفی از سنگ­های بازالتی شناسایی و مطالعه شده است، دراستان خراسان جنوبی و در محدوده خاور و جنوب خاوری شهرستان نهبندان، یکی ازمناطقی است که بازالت­های پلیوکواترنری و سنگ­های آتشفشانی وابسته به آنها را می­توان به فراوانی و باگسترش زیاد مشاهده کرد. موضوع مورد مطالعه در این تحقیق مرتبط با مخروط‌های کوچک و منفرد آتشفشانی و فوران‌های محدود با ترکیب غالب بازالتی‌ به نام­های بوبک و سیخ‌کوه‌در خاور پهنه لوت می‌باشد. مطالعات صحرایی انجام شده از مناطق‌ مورد نظر، نشان می‌دهد که این مخروط‌ها دارای ارتفاع نسبتاً کم، مونوژنتیک و تنوع ترکیبی گدازه‌ای محدود می‌باشند. این مخروط‌های کوچک بازالتی از نظر جغرافیایی به ترتیب در‌ 55 کیلومتری شمال‌ باختری و 45 کیلومتری جنوب‌ باختری شهرستان نهبندان قرار دارند. در بررسی‌های مقدماتی از این مخروط‌های آتشفشانی سوال‌هایی مطرح شده که‌ به شرح زیر می‌باشد: 1- ساز و کار تشکیل این مخروط‌های بازالتی در حاشیه خاوری پهنه لوت به چه صورت بوده است؟ 2- نوع مخروط‌های آتشفشانی، ماهیت ماگمایی و مراحل فورانی آنها چگونه است؟ 3- منشأ احتمالی ماگمای سازنده روانه‌های مخروط‌های آتشفشانی مورد مطالعه چیست ؟  2-2- موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی به منطقه مناطق مورد مطالعه در جنوب خاوری استان خراسان جنوبی، در شمال و جنوب خاوری نهبندان قرار گرفته­اند. مخروط بازالتی بوبک در بین طول­های جغرافیایی´ 49 ̊31 تا´52 ̊31 و عرض­های جغرافیایی ´40 ̊59 تا ´42 ̊59 قرار دارد. جهت دسترسی به آن از نهبندان و عبور از روستاهای چهارفرسخ و بیچند و گذر از جاده خاکی به طول تقریبی 25 کیلومتر امکان پذیر است(شکل1-1). مخروط بازالتی سیخ­کوه در بین طول­های جغرافیایی ´10 ̊31 تا´ 12 ̊31 عرض­های جغرافیای´38 ̊59 تا´40 ̊59 قرار گرفته است و برای رسیدن به آن بعد از طی مسافت مسیر اصلی زاهدان – نهبندان، سپس با عبور از جاده آسفالته نهبندان – شهداد به طول 45 کیلومتر و عبور از مسیر روستای چاه داشی و سپس با گذر از جاده خاکی به مسافت 28 کیلومتر امکان دسترسی به آن وجود دارد(شکل 1-1).    شکل ‏2‑1 - موقعیت جغرافیایی و تصاویر ماهواره­ای مناطق مورد مطالعه.    2-3- پیشینه مطالعاتی  1- در طی سال‌های 1967-1966 شرکت ملی نفت ایران و شرکت فرانسوی (ERAP)شناسایی مقدماتی بخش وسیعی از ناحیه لوت را انجام دادند و این ناحیه را از نظر اقتصادی و علمی بهتر مشخص نمودند که مهم‌ترین دستاورد آن شناخت پهنه‌های افیولیتی خاور ایران بود. 2- در سال 1959، شرکت ملی نفت ایران نقشه زمین ‌شناسی ایران را تهیه و منتشر کرد که برای اوّلین بار ویژگی‌های زمین ‌شناسی شرق ایران را در آن نشان دادند. 3- سازمان زمین‌شناسی کشور در طی سال‌های 1971-1970 توسط افتخارنژاد و اشتوکلین مبادرت به شناسایی لوت مرکزی نمود که نتیجه آن در سال 1352 طی گزارشی تحت عنوان "بررسی مقدماتی زمین‌شناسی در لوت مرکزی و شرق ایران" به همراه نقشه‌ای با مقیاس 1:50000 از ناحیه لوت مرکزی منتشر گردید. 4-در نقشه چهار‌گوش 1:250000 ده سلم که در سال 1371 توسط گریفیس و همکاران (سازمان زمین‌ شناسی کشور) تهیه شده است، آتشفشان کوه بوبک و سیخ‌کوه را آتشفشان‌های بازالتی به سن کواترنری مشخص کرده­اند. بر روی ‌توده‌های نفوذی‌ پهنه خاوری لوت مطالعات ارزشمند و نسبتاً فراوانی انجام‌ پذیرفته است، لیکن تاکنون بر روی روانه‌ها و آتشفشان‌های بازالتی خاور این پهنه مطالعات چندانی صورت نگرفته ‌است. از ‌میان معدود مطالعات صورت گرفته بر روی بازالت‌های این پهنه می‌توان به مطالعات زیر اشاره کرد: 1- هاشمی و همکاران، 1386 با مطالعه سنگ‌ شناسی روانه­های بازالتی کواترنری طبس (خاور ایران) بیان می‌دارند که این سنگ‌ها از درشت بلورهای الیوین (کریزولیت)، اوژیت و پلاژیوکلاز (لابرادوریت تا آندزین) در خمیره‌ای از میکرولیت‌های پلاژیوکلاز و بلورهای ریز پیروکسن و گاه شیشه تشکیل‌شده‌اند. ماهیت ماگمای این سنگ‌ها قلیایی تا نیمه قلیایی و از نوع بازالت‌های درون قاره‌ای هستند که در کواتـرنری در اثر فعالیت‌های گسل بزرگ نایبند و بازشدگی در محل تقـاطع با شاخه­های فــرعی این گسل به سطح زمین راه‌ یافته‌اند.  2- اله‌پور و همکاران، 1390 با مطالعه ماهیت ژئوشیمیایی ولکانیک‌های ترشیاری و سنگ‌های بازالتی جوان منطقه شمال شرق بیرجند بیان می‌کنند که سنگ‌های آتشفشانی این منطقه شامل دو گروه سنگ‌های آندزیتی، داسیتی و ریولیتی پالئوژن سنگهای موژه آریت، آندزیت‌های بازالتی و بازالت‌های جوان‌تر کواترنر می‌باشند که واجد خصوصیات ژئوشیمیایی و ژنتیکی متفاوت بوده و معلول فرآیندهای سنگ‌زایی متفاوت می‌باشند. انواع حد واسط تا اسیدی از نوع ولکانیک‌های کالکوآلکالن حاشیه فعال قاره‌ای و سنگ‌های بازالتی از نوع بازالت‌های درون صفحه‌ای و دارای منشأ گوشته‌ای می‌باشند. 3-قاسمپور و همکاران، 1389 در مقاله‌ای با بررسی عنوان ژئوشیمی و خاستگاه زمین ساختی سنگ‌های بازالتی پلیوکواترنری جنوب­ خاوری نهبندان، خاور ایران نشان دادند که فوران‌های آتشفشانی این منطقه دارای ترکیب سنگی بازالت، آندزیتی بازالت و آندزیت هستند. از نظر ژئوشیمیایی این سنگ‌ها را آهکی- قلیایی می‌دانند که در یک محیط حاشیه فعال قاره‌ایشکلگرفته‌اند. 4-محمدی، 1390 با مطالعه زمین‌ شناسی و پترولوژی سنگ‌های آتشفشانی ترشیاری منطقه معدن پرلیت سربیشه (شرق ایران)، با نگرشی بر کاربرد صنعتی آن مشخص نمود که در این منطقه سنگهای آتشفشانی ترشیاری (ائوسن- الیگوسن تا پلیوسن) دارای ترکیب آندزی بازالت، داسیت، ریوداسیت، ریولیت شیشه‌ای گاهی (پرلیتی)، توف و ایگنیمبریت می‌باشند. از لحاظ خصوصیات شیمیایی متاآلومین، کالک آلکالن پتاسیم متوسط تا بالا هستند و در رده نوع آذرین(I ) قرار می‌گیرند. از دیدگاه موقعیت تکتونیکی به محیط فرورانش و حاشیه فعال قاره‌ای تعلق داشته و ماگمای مادر آنها از ذوب بخشی گوشته غنی‌شده حاصل و سپس در حین تفریق، آلودگی پوسته‌ای را تحمل نموده است. 2-4- ضرورت و اهداف تحقیق مخروط‌های بازالتی کوهبوبکو سیخ­کوه در استان خراسان جنوبی ازجمله بازالت‌های کواترنری واقع در حاشیه خاوری بلوک لوت هستند که تاکنون هیچگونه مطالعه و پژوهشی بر روی آنها صورت نگرفته است، لذا در این پژوهش برآنیم تا به مطالعه خصوصیات کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، ویژگی‌های ژئوشیمیایی و وابستگی‌‌‌‌‌ محیط تکتونیکی تشکیل آنها پرداخته شود از این رهگذر شاید بتوان اطلاعاتی در خصوص پهنه خاوری لوت بدست آورد. لذا در این پژوهش اهداف زیر مد نظر می باشد. دریافت فایل پترولوژی و ژئوشیمی مخروط‌های بازالتی کواترنری بوبک و سیخ کوه، باختر نهبندان، خاور پهنه لوت...